Thế Hệ Gen Z Đứng Trước Nguy Cơ Bị AI "Vượt Mặt"

Trong thời đại mà trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành một phần không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực, người trẻ đặc biệt là Gen Z đang phải đối mặt với một câu hỏi đầy thách thức: liệu AI có thể thay thế họ? Câu chuyện không còn là viễn cảnh tương lai xa xôi mà đã và đang hiện hữu trong từng cuộc tuyển dụng, từng công việc sơ cấp (entry-level) vốn được xem là “bệ phóng” cho những ai mới ra trường. Trong bối cảnh đó, Gen Z – thế hệ được đánh giá là nhanh nhạy công nghệ lại đang rơi vào một cuộc đua sinh tồn đầy biến động. Vậy chuyện gì đang xảy ra? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây cùng SaDesign nhé!

1. Cơ hội đang hẹp lại: Việc làm sơ cấp ngày càng ít

Nếu như trước đây, các công ty luôn dành ra một lượng lớn vị trí sơ cấp để “ươm mầm” nhân lực trẻ, thì giờ đây cánh cửa này đang dần khép lại. Báo cáo từ SignalFire – một công ty chuyên phân tích dữ liệu thị trường việc làm cho thấy: số lượng vị trí entry-level tại các tập đoàn công nghệ lớn đã giảm hơn 50% so với thời điểm trước đại dịch Covid-19. Đối với các startup, con số này là hơn 30%.

Không chỉ vậy, tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp từ các chương trình khoa học máy tính hàng đầu có cơ hội làm việc tại các công ty công nghệ lớn cũng giảm một nửa chỉ trong vòng 2 năm (2022-2024). Một cú sốc không nhỏ đối với những bạn trẻ từng đặt kỳ vọng rất cao vào tương lai trong ngành công nghệ.

Ngay cả Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York (NY Fed) cũng ghi nhận một con số đáng lo ngại: tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên chuyên ngành khoa học máy tính là 6,1%, cao hơn tỷ lệ thất nghiệp chung của sinh viên mới ra trường (5,8%).

2. Vì sao Gen Z đang bị “hất văng” khỏi các vị trí sơ cấp?

Lý do không phải vì Gen Z yếu kém hay thiếu nỗ lực. Ngược lại, họ được trang bị kiến thức công nghệ tốt hơn bất kỳ thế hệ nào trước đó. Vấn đề nằm ở sự trỗi dậy của AI, một “nhân viên ảo” có thể làm việc không ngơi nghỉ, không đòi hỏi lương bổng, và nhất là không cần thời gian đào tạo.

Theo giáo sư Daniela Rus – Giám đốc Phòng thí nghiệm Khoa học máy tính và Trí tuệ nhân tạo tại MIT:

“Vị trí sơ cấp thường gồm những nhiệm vụ được xác định rõ ràng – loại công việc lý tưởng để AI tự động hóa.”

Điều này được Keri Mesropov, nhà sáng lập Spring Talent Development, khẳng định thêm:

“AI đang nhanh chóng định hình lại các công việc sơ cấp, tự động hóa những nhiệm vụ lặp đi lặp lại, hợp lý hóa quy trình làm việc, thậm chí loại bỏ hoàn toàn một số vị trí.”

Tức là, những công việc vốn được dành cho người mới bắt đầu như nhập liệu, kiểm tra chất lượng đơn giản, tổng hợp báo cáo, chăm sóc khách hàng cơ bản đang dần được AI “cướp” lấy.

3. Giấc mơ việc làm và thực tế nghiệt ngã

Không chỉ cơ hội ít đi, mà khoảng cách giữa kỳ vọng và thực tế cũng ngày càng rõ ràng. Khảo sát mới nhất năm 2025 của ZipRecruiter trên 3.000 sinh viên cho thấy:

Gần 40% sinh viên năm cuối tin rằng việc thực tập sẽ giúp họ kiếm được việc làm ngay.

Nhưng thực tế, chỉ 9% sinh viên tốt nghiệp đạt được điều này.

Sinh viên kỳ vọng mức lương trung bình là 101.500 USD/năm, nhưng chỉ nhận được khoảng 68.400 USD/năm.

Không chỉ thất vọng về cơ hội, Gen Z còn choáng váng với mức lương thấp hơn tưởng tượng rất nhiều, trong khi chi phí sinh hoạt, học tập, công nghệ lại ngày một tăng.

Sam DeMase, chuyên gia nghề nghiệp tại ZipRecruiter, nhận xét: “Khoảng cách giữa kỳ vọng và thực tế là rất lớn.”

4. Bị AI thay thế hay đang bị “gạt ra”?

Một sự thật đáng buồn là, không ít bạn trẻ thất nghiệp ngay cả khi có bằng cấp tốt và kỹ năng không tệ. Theo khảo sát:

Hơn 50% người tìm việc trong ngành công nghệ ở độ tuổi 25–34 không nhận được bất kỳ lời mời làm việc nào trong tháng qua.

Ở độ tuổi 18–24, con số này là gần 44%.

Thậm chí, một khảo sát khác của Trường Kinh doanh Quốc tế Hult còn cho thấy:

37% lãnh đạo nhân sự ưu tiên sử dụng AI thay vì tuyển sinh viên mới tốt nghiệp.

Điều này cho thấy, AI không chỉ hỗ trợ công việc nữa, mà đang thực sự thay thế lực lượng lao động trẻ, nhất là ở những công việc có tính lặp lại và dễ đo lường.

5. Gen Z nói gì về sự thay thế của AI?

Tâm lý hoang mang, lo lắng đang lan rộng. Một kỹ sư phần mềm 26 tuổi đang làm việc tại Amazon chia sẻ với Business Insider:

“Trước đây tôi mất một ngày để làm một việc, giờ AI giúp tôi làm trong một tiếng. Nhưng công việc không giảm đi – ngược lại tôi phải làm nhiều hơn. Tôi không biết liệu có tới lúc AI làm hết những gì tôi đang làm và thay thế tôi hoàn toàn không.”

Không ít người trẻ cảm thấy vừa biết ơn, vừa lo sợ khi sử dụng AI. Nó giúp họ tăng năng suất, nhưng cũng khiến họ mất đi cảm giác an toàn về nghề nghiệp.

6. Vẫn còn cơ hội nếu Gen Z biết thích nghi

Tuy nhiên, không phải mọi cánh cửa đều đóng lại. AI không phải là “kẻ thù không đội trời chung”. Trên thực tế, các chuyên gia khẳng định rằng cơ hội vẫn tồn tại, nếu Gen Z thay đổi tư duy và cách tiếp cận.

Josh Bersin, CEO công ty The Josh Bersin, cho biết:

“Công việc sơ cấp không bị xóa sổ, mà đang biến đổi. Cuộc cách mạng AI cũng tạo ra nhiều nghề nghiệp mới như phát triển hệ thống, quản lý dữ liệu hay đào tạo nền tảng AI.”

Đặc biệt, các vị trí đòi hỏi sự sáng tạo, tư duy phản biện, đạo đức, quản lý đội nhóm… là những kỹ năng mà AI chưa thể thay thế trong thời gian ngắn.

7. Lợi thế của Gen Z trong thời đại AI

Trong bức tranh có phần ảm đạm đó, vẫn có một điểm sáng đáng để hy vọng: Gen Z am hiểu công nghệ.

Giáo sư Melissa Valentine từ Viện Stanford (HAI) nhận định:

“Gen Z có kiến thức và kỹ năng công nghệ tốt – đây là một lợi thế rất lớn. Các công ty cần tìm ra cách tận dụng nguồn nhân lực này.”

Giáo sư Daniela Rus cũng đồng tình:

“Họ không cần phải chống lại AI. Sự linh hoạt và thoải mái của Gen Z với công nghệ chính là điểm mạnh giúp họ định hình cách con người sử dụng AI theo hướng tích cực và có đạo đức.”

Nói cách khác, Gen Z không nên né tránh AI mà nên tìm cách đồng hành và làm chủ nó.

8. Vậy Gen Z nên làm gì?

Vậy Gen Z nên làm gì để “sống sót” và phát triển trong thời đại AI?

8.1. Chủ động học các kỹ năng AI cơ bản

Việc hiểu và sử dụng thành thạo các công cụ liên quan đến AI không còn là điểm cộng mà đang dần trở thành yêu cầu tối thiểu trong nhiều ngành nghề. Gen Z nên bắt đầu từ những kỹ năng nền tảng như:

• Sử dụng các công cụ tự động hóa phổ biến như ChatGPT, Notion AI, Zapier, Canva AI, Runway…
• Hiểu cách hoạt động cơ bản của mô hình AI (machine learning, dữ liệu huấn luyện, prompt engineering…).
• Thực hành phân tích dữ liệu với các công cụ như Excel, Google Sheets nâng cao, hoặc Power BI.
• Xây dựng quy trình làm việc (workflow) với AI để tăng hiệu suất cá nhân, như dùng AI hỗ trợ viết báo cáo, lọc dữ liệu, hoặc lên kế hoạch.

Việc này không yêu cầu bạn phải trở thành lập trình viên mà chỉ cần biết cách dùng AI như một “trợ lý thông minh”. Có kỹ năng này, bạn sẽ khác biệt với phần đông những người đang bị AI “vượt mặt”.

8.2. Phát triển kỹ năng mềm – thứ AI không thể làm tốt

Trong khi AI ngày càng giỏi các tác vụ kỹ thuật, thì kỹ năng mềm vẫn là “thánh địa” của con người. Đây là những năng lực mà AI chưa thể thay thế trong thời gian gần, bao gồm:

Tư duy phản biện: Biết đặt câu hỏi, phân tích vấn đề, không chỉ làm theo lệnh – điều này cực kỳ cần thiết trong môi trường làm việc linh hoạt.

Giao tiếp hiệu quả: Biết cách truyền đạt ý tưởng, thương lượng, làm việc nhóm – một phần không thể thiếu trong công việc hiện đại.

Quản lý thời gian và ưu tiên: Khả năng tổ chức công việc khoa học, phân bổ nguồn lực hợp lý sẽ giúp bạn nổi bật trong thời đại nhiều thông tin và nhiều công cụ hỗ trợ.

Khả năng lãnh đạo: Ngay cả khi chưa ở vị trí quản lý, Gen Z nên học cách dẫn dắt nhóm nhỏ, chủ động ra quyết định vì các tổ chức đang tìm kiếm người có tố chất “lead”.

Những kỹ năng này không thể học trong ngày một ngày hai nhưng nếu Gen Z rèn luyện từ sớm, họ sẽ có lợi thế vượt trội so với các ứng viên chỉ giỏi chuyên môn.

8.3. Chấp nhận thay đổi liên tục và học cách thích nghi nhanh

Một trong những đặc điểm nổi bật của thời đại AI là tốc độ đổi mới chóng mặt. Công nghệ hôm nay là đột phá, nhưng ngày mai đã lỗi thời. Vì vậy, Gen Z cần xây dựng cho mình tư duy học tập suốt đời (lifelong learning).

Hãy quen với việc liên tục cập nhật thông tin, học kỹ năng mới thông qua khóa học online, webinar, cộng đồng nghề nghiệp.

Biết cách tự học là một lợi thế: từ việc tìm hiểu một công cụ AI mới, đến thích nghi với phần mềm làm việc hiện đại.

Quan trọng hơn, Gen Z cần vượt qua tâm lý “an phận”, “ổn định sớm” bởi trong thế giới AI, ổn định đồng nghĩa với đi chậm.

Việc học không chỉ còn giới hạn trong nhà trường. Những người thành công là người biết học nhanh và học đúng dù là trong công việc hay trong cuộc sống.

8.4. Tập trung vào sự khác biệt của con người

Trong khi AI có thể làm những việc như tổng hợp dữ liệu, viết email, vẽ ảnh kỹ thuật số... thì nó vẫn thiếu cảm xúc, không có ý thức xã hội hay đạo đức nghề nghiệp. Đây chính là nơi Gen Z có thể tỏa sáng.

Sáng tạo: AI có thể sao chép phong cách, nhưng chưa thể tạo ra sự đột phá mang tính con người. Sự sáng tạo chân thực xuất phát từ cảm xúc, trải nghiệm cá nhân vẫn là lợi thế của người trẻ.

Cảm xúc và sự kết nối: Dù chatbot có thể nói chuyện trôi chảy, nhưng không thể hiểu và phản hồi cảm xúc như con người. Trong các công việc liên quan đến dịch vụ khách hàng, quản lý nhân sự, tư vấn tâm lý hay thậm chí là marketing – sự thấu cảm vẫn là điều cốt lõi.

Tư duy đạo đức: AI không có khả năng phân biệt điều đúng/sai, không có trách nhiệm pháp lý. Gen Z – với vai trò người vận hành – cần học cách đưa ra quyết định có trách nhiệm, nhân văn và cân bằng giữa hiệu quả và giá trị con người.

Tận dụng được những điều này, Gen Z không chỉ “giữ chỗ” cho mình trong tương lai, mà còn góp phần định hình cách AI được phát triển và sử dụng một cách văn minh, có đạo đức.

AI có thế chỗ Gen Z?

Câu trả lời là: Không hoàn toàn. Nhưng nếu không thích nghi, Gen Z sẽ bị bỏ lại.

AI đang thay đổi cách làm việc, cách tuyển dụng và cả cách nhìn nhận về giá trị con người trong tổ chức. Thế hệ Gen Z với lợi thế về công nghệ và khả năng thích ngh, hoàn toàn có thể trở thành những người tiên phong trong thời đại AI.

Vấn đề không nằm ở chỗ “AI sẽ thay thế ai?”, mà nằm ở cách chúng ta hợp tác và khai thác sức mạnh của AI như một công cụ, chứ không phải là mối đe dọa. Gen Z, nếu biết tận dụng điều này, có thể không chỉ giữ được việc làm, mà còn định nghĩa lại tương lai của công việc.