Tiêu Chuẩn Toàn Cầu Về An Ninh Mạng: Doanh Nghiệp Việt Cần Chuẩn Bị Gì Trước Làn Sóng Mới?

Trong bối cảnh các mối đe dọa mạng ngày càng tinh vi và lan rộng trên quy mô toàn cầu, việc thiết lập một chuẩn mực chung về an ninh mạng trở thành điều tất yếu. Mới đây, Việt Nam đã chính thức trở thành nơi mở ký “Công ước Liên Hợp quốc về chống tội phạm mạng”, còn được gọi là “Công ước Hà Nội” – một bước tiến mang tính bước ngoặt trong nỗ lực xây dựng không gian mạng an toàn, minh bạch và có trách nhiệm.

Tuy nhiên, đi cùng với cơ hội hội nhập là hàng loạt thách thức không nhỏ, đặc biệt đối với cộng đồng doanh nghiệp. Công ước này không chỉ là lời kêu gọi hành động mà còn đặt ra những yêu cầu nghiêm ngặt về bảo mật thông tin, chia sẻ dữ liệu và tuân thủ chuẩn quốc tế. Vậy doanh nghiệp cần làm gì để không bị “tụt hậu” hay vướng rủi ro pháp lý trong thời đại mà tiêu chuẩn bảo mật không còn là lựa chọn, mà là bắt buộc? Hãy cùng SaDesign tìm hiểu trong bài viết dưới đây những bước chuẩn bị thiết yếu giúp doanh nghiệp thích nghi và vững vàng trước làn sóng thay đổi về an ninh mạng toàn cầu.

1. Việt Nam khẳng định vai trò dẫn dắt trong không gian mạng toàn cầu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và số hóa diễn ra mạnh mẽ, an ninh mạng không chỉ là vấn đề công nghệ mà còn trở thành mối quan tâm chiến lược ở cấp quốc gia. Việc các quốc gia cùng hướng tới một chuẩn mực pháp lý chung nhằm phòng chống tội phạm mạng xuyên biên giới là điều cấp thiết. Và giờ đây, Việt Nam – một quốc gia đang phát triển nhưng có sự vươn lên mạnh mẽ trong lĩnh vực công nghệ, đã chính thức được lựa chọn là nơi mở ký Công ước Liên Hợp quốc về chống tội phạm mạng, còn gọi là Công ước Hà Nội vào ngày 25-26/10/2025.

Quyết định chọn Hà Nội làm nơi mở đầu cho Công ước là một sự ghi nhận rõ ràng từ cộng đồng quốc tế đối với vai trò ngày càng nổi bật của Việt Nam trong quản trị không gian mạng toàn cầu. Theo ông Nguyễn Hữu Phú – Phó Vụ trưởng Vụ Luật pháp và Điều ước quốc tế (Bộ Ngoại giao), đây không chỉ là cơ hội để Việt Nam khẳng định năng lực quản lý, mà còn là dấu hiệu cho thấy Việt Nam sẵn sàng dẫn dắt các sáng kiến quốc tế về không gian số, pháp lý và an ninh mạng.

1.1. Công ước Hà Nội: bước ngoặt trong cuộc chiến chống tội phạm mạng

Công ước Hà Nội, được thông qua bởi Đại hội đồng Liên Hợp quốc vào ngày 24/12/2024, là hiệp ước quốc tế đầu tiên về phòng chống tội phạm mạng. Công ước gồm 9 chương và 71 điều khoản, tập trung vào 3 mục tiêu chính:

• Tăng cường phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm mạng
• Thúc đẩy hợp tác quốc tế giữa các quốc gia thành viên
• Hỗ trợ kỹ thuật và nâng cao năng lực quốc gia, đặc biệt đối với các nước đang phát triển

Không dừng lại ở cấp độ lý thuyết, Công ước còn quy định cụ thể cơ chế điều tra, truy tố các loại hình tội phạm mạng như: lừa đảo trực tuyến, phát tán mã độc, lạm dụng trẻ em qua mạng, xâm nhập bất hợp pháp và rửa tiền điện tử.

Ngoài ra, một điểm then chốt trong Công ước là cơ chế chia sẻ bằng chứng số giữa các quốc gia. Điều này đặt ra một tiêu chuẩn mới về minh bạch, trách nhiệm và khả năng phối hợp trong điều tra xuyên quốc gia – vốn là điều từ lâu còn bị phân mảnh hoặc thiếu sự đồng thuận.

1.2. Việt Nam: hình mẫu về cải thiện an toàn thông tin

Trong năm 2024, Việt Nam đã được xếp hạng 17/194 quốc gia và vùng lãnh thổ về chỉ số An toàn thông tin mạng (GCI), theo báo cáo từ Liên minh Viễn thông Quốc tế (ITU) – tăng 8 bậc so với năm trước. Không chỉ vào nhóm cao nhất về năng lực bảo mật, Việt Nam còn đạt điểm tuyệt đối ở 4 trụ cột quan trọng gồm: pháp lý, hợp tác, kỹ thuật và tổ chức.

Đây là kết quả của một quá trình dài nỗ lực từ các cơ quan quản lý nhà nước, cộng đồng chuyên gia và cả doanh nghiệp trong việc xây dựng hệ sinh thái số an toàn và vững mạnh. Tuy nhiên, những thách thức phía trước vẫn còn rất lớn, đặc biệt khi nhiều doanh nghiệp trong nước vẫn chưa thật sự sẵn sàng với các chuẩn mực mới.

1.3. Hiện trạng đáng lo ngại trong doanh nghiệp Việt

Theo Báo cáo Tổng hợp An ninh mạng năm 2024 từ Công ty Cổ phần An ninh mạng Việt Nam (VSEC), có đến:

• 20,06% doanh nghiệp chưa có nhân sự chuyên trách về an ninh mạng
• 35,56% doanh nghiệp chỉ có tối đa 5 người phụ trách bảo mật
• 46,15% tổ chức từng bị tấn công mạng, trong đó 14,59% là nạn nhân của ransomware

Các cuộc tấn công có chủ đích (APT) chủ yếu nhắm vào ngành tài chính – ngân hàng (42%) và y tế (28%), nơi dữ liệu nhạy cảm bị đánh cắp hoặc rò rỉ gây hậu quả nghiêm trọng về kinh tế và uy tín.

Rõ ràng, việc tham gia Công ước Hà Nội sẽ là một cú hích quan trọng, buộc các doanh nghiệp phải chủ động nâng cao năng lực bảo mật, hoàn thiện hệ thống và xây dựng quy trình phù hợp với các yêu cầu pháp lý quốc tế mới.

2. Thách thức pháp lý và nghĩa vụ quốc tế mới cho doanh nghiệp

Với việc tham gia vào Công ước Hà Nội, các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là những đơn vị xử lý dữ liệu nhạy cảm hoặc hoạt động xuyên biên giới sẽ phải đối mặt với một loạt nghĩa vụ pháp lý mới, bao gồm:

• Tuân thủ tiêu chuẩn bảo vệ hệ thống thông tin
• Đáp ứng yêu cầu cung cấp dữ liệu số từ cơ quan chức năng trong và ngoài nước
• Thực hiện chia sẻ bằng chứng điện tử trong khuôn khổ pháp luật quốc tế

2.1. Tin tặc đang “ẩn mình” lâu hơn trong hệ thống doanh nghiệp Việt

Ông Phan Hoàng Giáp – Phó Tổng Giám đốc VSEC cảnh báo rằng thời gian trung bình để phát hiện một cuộc xâm nhập mạng tại doanh nghiệp Việt có thể kéo dài gấp 5-6 lần mức trung bình toàn cầu. Trong khi thế giới mất trung bình 11 ngày để phát hiện dấu hiệu bất thường, thì ở Việt Nam, con số này có thể vượt 50 ngày.

Điều này đồng nghĩa với việc tin tặc có nhiều thời gian hơn để do thám, thu thập dữ liệu và cài đặt mã độc, trước khi bị phát hiện. Khi Công ước yêu cầu doanh nghiệp cung cấp bằng chứng điện tử, nếu không biết hệ thống đã bị xâm nhập từ trước, việc chia sẻ dữ liệu có thể vô tình tiếp tay cho rò rỉ thông tin, mất kiểm soát dữ liệu, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng.

2.2. Doanh nghiệp cần chuyển từ phòng thủ sang chủ động bảo mật

Để ứng phó với các thách thức từ Công ước Hà Nội, các chuyên gia an ninh mạng khuyến nghị doanh nghiệp Việt cần triển khai hàng loạt biện pháp bảo mật chủ động, thay vì chỉ phòng thủ bị động:

Kiểm thử xâm nhập định kỳ (Pentest): Giúp phát hiện các lỗ hổng trước khi hacker khai thác

Đánh giá xâm phạm hệ thống (Compromise Assessment): Đảm bảo hệ thống không bị cài mã độc hoặc chiếm quyền điều khiển

Đào tạo nhận thức bảo mật cho nhân viên: Nhân sự vẫn là “điểm yếu” lớn nhất trong hệ thống phòng thủ mạng

Lựa chọn nhà cung cấp bảo mật đạt chuẩn quốc tế như CREST, ISO/IEC 27001: Đảm bảo dịch vụ cung cấp tuân thủ quy chuẩn toàn cầu

Triển khai các mô hình bảo mật dịch vụ như Pentest-as-a-Service (PTaaS): Giải pháp tiết kiệm chi phí, linh hoạt cho doanh nghiệp vừa và nhỏ

2.3. Chuẩn hóa theo lĩnh vực

Không chỉ áp dụng các biện pháp kỹ thuật, doanh nghiệp cũng phải tuân thủ các bộ tiêu chuẩn an ninh mạng đặc thù theo lĩnh vực:

Tài chính – ngân hàng: Chuẩn PCI-DSS

Y tế – chăm sóc sức khỏe: Chuẩn HIPAA

Quản trị an toàn thông tin toàn diện: ISO/IEC 27001

Tuân thủ các chuẩn này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro tấn công mạng, mà còn nâng cao uy tín thương hiệu và khả năng tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu, vốn ngày càng khắt khe với vấn đề bảo mật thông tin.

2.4. Thiếu hụt nhân lực

Theo báo cáo từ VSEC, tỷ lệ thiếu hụt nhân lực có chuyên môn cao trong ngành an ninh mạng tại Việt Nam đã tăng lên 53% vào năm 2024, so với 42% năm 2023. Đây là thách thức lớn, bởi nhân sự là yếu tố quyết định sự thành công của bất kỳ hệ thống bảo mật nào.

Do đó, doanh nghiệp cần đầu tư dài hạn cho đào tạo, giữ chân nhân tài, kết hợp với việc thuê ngoài các chuyên gia bảo mật để đảm bảo hệ thống được giám sát và bảo vệ liên tục.

2.5. Từ nền tảng hợp tác đến pháp lý hóa toàn cầu

Phát biểu tại Đại hội đồng Liên Hợp quốc, Tổng Thư ký Antonio Guterres nhấn mạnh rằng Công ước Hà Nội sẽ thiết lập nền tảng hợp tác quốc tế chưa từng có, bao gồm:

• Trao đổi thông tin nhanh chóng giữa các quốc gia
• Bảo vệ nạn nhân và truy vết tội phạm hiệu quả hơn
• Phòng ngừa tội phạm mạng ngay từ gốc rễ

Chủ tịch Đại hội đồng Liên Hợp quốc – ông Philémon Yang cũng khẳng định rằng đây sẽ là nền móng pháp lý đầu tiên để xử lý các loại tội phạm mạng không biên giới, với tổn thất kinh tế toàn cầu ước tính lên tới 10.500 tỷ USD vào năm 2025.

Không chỉ vậy, Công ước còn tạo lập cơ chế hợp tác 24/7 giữa các quốc gia, từ chia sẻ tình báo, điều tra xuyên biên giới đến thiết lập chuẩn mực pháp lý thống nhất – điều mà trước đây còn rất mờ nhạt.

Việc Việt Nam được chọn là nơi mở ký Công ước Hà Nội không chỉ là niềm tự hào, mà còn là lời cảnh tỉnh rõ ràng cho doanh nghiệp nội địa: Chuẩn quốc tế đang đến gần và đó là xu hướng không thể đảo ngược.

Các yêu cầu mới về an ninh mạng, chia sẻ dữ liệu, tuân thủ pháp lý xuyên biên giới… không còn là điều “xa vời” mà sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh, quản lý dữ liệu và sự tồn tại của doanh nghiệp trong nền kinh tế số.

Vì vậy, các tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam cần bắt tay ngay từ bây giờ vào việc đánh giá lại toàn bộ hệ thống an ninh mạng, xây dựng chiến lược đầu tư nhân lực, công nghệ phù hợp, và quan trọng hơn hết, phải tư duy theo tiêu chuẩn toàn cầu.