Trải Nghiệm Học Tập Kiểu Mới Với Study Mode, Bạn Đã Thử Chưa?

Trí tuệ nhân tạo đang ngày càng thâm nhập sâu hơn vào đời sống học đường. Từ một công cụ hỗ trợ trả lời nhanh, ChatGPT của OpenAI đang dần chuyển mình thành một người đồng hành thực thụ trong học tập. Bước đi mới nhất ra mắt chế độ Study Mode (chế độ học tập) không chỉ cho thấy sự thay đổi trong cách thiết kế sản phẩm của OpenAI, mà còn phản ánh những thay đổi sâu sắc hơn trong triết lý giáo dục thời đại AI.

Với Study Mode, ChatGPT không còn đơn thuần là một chiếc "máy trả lời", mà trở thành người thầy, người bạn học, người kiểm tra, tùy theo cách người dùng tương tác. Thay vì luôn cung cấp lời giải, ChatGPT giờ đây yêu cầu người dùng phải tự động não, phải thể hiện hiểu biết của mình trước khi được hỗ trợ. Chính điều này giúp người học rèn luyện khả năng tư duy phản biện.

Sự ra đời của Study Mode có thể được coi là một bước ngoặt trong hành trình của AI trong giáo dục. Từ chỗ bị coi là "mối đe dọa với việc học" do làm thay phần tư duy của học sinh, ChatGPT giờ đây đang trở thành một phần trong lời giải cho bài toán nâng cao chất lượng học tập.

1. Study Mode (chế độ học tập) mới ra mắt trên ChatGPT

Một trong những vấn đề được nhắc đến nhiều nhất khi học sinh, sinh viên sử dụng ChatGPT là sự lười tư duy. Khi chỉ cần nhập câu hỏi và nhận được câu trả lời đầy đủ, chi tiết, học sinh không còn cơ hội để phân tích, phán đoán hay đánh giá những kỹ năng vốn rất cần thiết để phát triển tư duy phản biện. Điều này, trong dài hạn, sẽ ảnh hưởng đến khả năng học tập chủ động và tự học.

Study Mode được thiết kế để giải quyết chính xác vấn đề đó. Thay vì cung cấp ngay câu trả lời, ChatGPT sẽ đặt ra các câu hỏi phụ để kiểm tra mức độ hiểu biết của người dùng, buộc họ phải suy nghĩ, tìm luận cứ, phản biện hoặc chứng minh. Trong một số trường hợp, ChatGPT thậm chí sẽ từ chối phản hồi nếu người học không cung cấp tài liệu, cơ sở lập luận hoặc câu trả lời sơ bộ cho thấy đã thực sự suy nghĩ.

Cách thiết kế này không chỉ giúp người học trở nên chủ động hơn mà còn làm thay đổi bản chất của quá trình tương tác giữa người dùng và AI từ một chiều (người hỏi – máy trả lời) sang hai chiều (người hỏi – AI phản biện – người học tư duy – AI dẫn dắt). Điều này tương tự như một lớp học tốt, nơi giáo viên không đưa ra đáp án ngay, mà khơi gợi, thách thức và dẫn dắt người học tìm ra câu trả lời của chính mình.

Được OpenAI công bố ngày 29/7, Study Mode có cả trên phiên bản miễn phí và các gói Plus, Pro, Team. Người dùng chỉ cần truy cập ChatGPT, chọn "Study and Learn" trong phần Tools để kích hoạt tính năng

Một điểm đáng ghi nhận là Study Mode không bị giới hạn ở các gói cao cấp. OpenAI đã tích hợp chế độ này cho cả người dùng miễn phí, cho thấy nỗ lực phổ cập công cụ học tập thông minh tới đông đảo người dùng toàn cầu. Đây là một chiến lược đáng khen, đặc biệt trong bối cảnh giáo dục ngày càng bị phân hóa bởi khoảng cách số.

Việc kích hoạt Study Mode rất đơn giản. Người dùng chỉ cần truy cập giao diện ChatGPT như thông thường, sau đó chọn mục "Study and Learn" trong phần Tools để bật chế độ học tập. Từ đó, ChatGPT sẽ chuyển đổi phong cách tương tác, không còn đóng vai trò “người cung cấp tri thức” nữa, mà chuyển sang làm “người khơi gợi tri thức”.

Sự chuyển đổi này rất quan trọng, vì nó tạo điều kiện cho người học không chỉ tiếp thu kiến thức một cách bị động, mà còn tự tạo ra kiến thức mới qua quá trình tư duy. Điều này phù hợp với triết lý “kiến tạo tri thức”, một trong những hướng tiếp cận đang được các nền giáo dục tiên tiến áp dụng.

2. Cách thức hoạt động

Khi chế độ được bật, ChatGPT sẽ hỏi người dùng một số câu để kiểm tra sự hiểu biết. Trong một số trường hợp, chatbot thậm chí từ chối phản hồi trực tiếp, trừ khi học sinh, sinh viên đưa ra tài liệu hoặc câu trả lời cho thấy bản thân có độ hiểu biết

Đây chính là điểm khiến Study Mode trở nên đặc biệt. Không giống như những mô hình AI khác luôn có xu hướng “chiều lòng” người dùng bằng mọi cách, ChatGPT trong Study Mode trở nên “khó tính” hơn. Nó sẵn sàng yêu cầu bằng chứng, tài liệu tham khảo, lập luận logic trước khi hỗ trợ thêm.

Hình thức này rất giống phương pháp dạy học Socratic, phương pháp mà các giáo sư tại Harvard, Stanford hay Oxford thường áp dụng: thay vì giảng giải, họ liên tục đặt câu hỏi, khiến người học phải tư duy phản biện, phân tích tình huống, tự tìm lời giải. Đây là phương pháp rất hiệu quả để nâng cao chất lượng tư duy bậc cao, rèn luyện sự linh hoạt trí tuệ và năng lực học suốt đời.

Tất nhiên, điều này cũng đòi hỏi người dùng có tinh thần học thực sự. Với những ai chỉ muốn "trả bài cho xong", Study Mode có thể gây khó chịu vì mất thời gian, yêu cầu công sức. Nhưng với những người học nghiêm túc, đây là cơ hội để nâng cấp bản thân, cải thiện khả năng tư duy độc lập và phân tích phản biện.

3. Tích hợp Study Mode vào gói Edu

Ngoài các gói kể trên, OpenAI dự kiến đưa ưu đãi riêng cho Study Mode vào gói Edu những tuần tới. Đây là gói thuê bao ChatGPT "không chính thức" dành cho học sinh, sinh viên, thường được mua bởi đại diện trường học

Trong thời gian tới, OpenAI sẽ bổ sung ưu đãi dành riêng cho Study Mode vào gói ChatGPT Edu, một gói đặc biệt vốn được thiết kế cho học sinh, sinh viên thông qua sự tài trợ hoặc phân phối của các tổ chức giáo dục. Dù hiện tại đây vẫn là một gói “không chính thức” về mặt truyền thông nhưng thực tế nhiều trường học trên thế giới đã bắt đầu sử dụng ChatGPT thông qua hình thức này để hỗ trợ giảng dạy, đặc biệt trong các môn như tiếng Anh, lịch sử, khoa học xã hội, triết học và STEM.

Việc tích hợp Study Mode vào gói Edu sẽ giúp các trường học dễ dàng đưa ChatGPT vào lớp học như một công cụ học tập chính thức, thay vì bị xem là công cụ “vòng ngoài” hay “bất hợp pháp”. Nó mở ra triển vọng cho mô hình giáo dục kết hợp (blended learning), trong đó học sinh vừa học với giáo viên thật, vừa luyện tập kỹ năng với trợ lý ảo.

Leah Belsky, Phó chủ tịch phụ trách mảng giáo dục của OpenAI, cho biết Study Mode là bước đầu tiên nhằm cải thiện việc học với ChatGPT. Thời gian tới, công ty sẽ bổ sung một số chức năng khác chỉ dành cho phân khúc người dùng này

Phát biểu của bà Leah Belsky khẳng định rằng đây mới chỉ là khởi đầu. OpenAI đang dần thiết kế lại ChatGPT theo hướng trở thành một công cụ học tập đích thực không chỉ cung cấp thông tin, mà còn huấn luyện kỹ năng, gợi mở tư duy, cá nhân hóa cách học theo từng trình độ và mục tiêu.

Một số tính năng đang được xem xét bổ sung bao gồm: lịch học tự động, hệ thống theo dõi tiến trình, bộ bài kiểm tra tương tác, gợi ý học liệu theo trình độ, mô hình “phản biện ảo” để người học luyện tập tranh luận và thậm chí cả phân tích cảm xúc học tập qua giọng điệu của câu trả lời.

Khi những tính năng này được triển khai, ChatGPT sẽ không còn là một “trợ lý AI chung chung”, mà trở thành một người bạn học ảo có khả năng đồng hành, thấu hiểu và thúc đẩy người học phát triển một cách bền vững.

OpenAI chưa cung cấp công cụ để phụ huynh hoặc quản trị viên "khóa hoặc giới hạn" học sinh ở chế độ Study Mode. Tuy nhiên, Belsky cho biết công ty sẽ bổ sung một số công cụ để họ kiểm soát con cái trong tương lai. "Nghĩa là, học sinh phải thực sự quyết tâm mới có thể sử dụng Study Mode. Các em phải muốn học, chứ không chỉ hoàn thành bài tập", Belsky nhấn mạnh

Một điểm quan trọng của Study Mode là tính tự giác. Hiện tại, chưa có cơ chế để ép buộc học sinh chỉ dùng ChatGPT ở chế độ học tập. Việc lựa chọn Study Mode hoàn toàn phụ thuộc vào ý thức và động lực nội tại của người học. Điều này vừa là thách thức, vừa là cơ hội.

Thách thức là ở chỗ nếu học sinh thiếu động lực học, họ vẫn có thể chuyển về chế độ thường để “copy bài” như trước. Nhưng cơ hội lại nằm ở việc hình thành thói quen học tập tự giác, thứ mà mọi nền giáo dục tiên tiến đều hướng tới. Khi học sinh chủ động lựa chọn Study Mode, đó là dấu hiệu cho thấy các em đang học vì muốn hiểu, muốn biết chứ không phải chỉ để hoàn thành bài tập cho qua.

Về lâu dài, OpenAI dự kiến sẽ phát triển các công cụ kiểm soát dành cho phụ huynh, giáo viên hoặc quản trị viên trường học. Điều này sẽ giúp cân bằng giữa tự do học tập và định hướng giáo dục, đồng thời ngăn chặn việc lạm dụng AI để gian lận học thuật.

4. Giới công nghệ nói gì về bước tiến này?

TechCrunch đánh giá Study Mode là nỗ lực của OpenAI nhằm hỗ trợ hàng triệu học sinh, sinh viên sử dụng ChatGPT ở trường học. Một nghiên cứu do Đại học Stanford thực hiện và công bố ngày 10/7 cho thấy ChatGPT trở thành công cụ hỗ trợ hữu ích cho học sinh nhưng có thể gây hại cho kỹ năng tư duy phản biện của các em

Giới công nghệ đánh giá cao bước đi này của OpenAI. Theo TechCrunch, Study Mode là câu trả lời rõ ràng cho các chỉ trích trước đây rằng ChatGPT “làm hỏng” khả năng tư duy độc lập của người học. Thay vì bác bỏ những lo ngại này, OpenAI chọn cách đối thoại và cải tiến sản phẩm để xử lý vấn đề từ gốc rễ.

Thực tế, nghiên cứu từ Đại học Stanford công bố ngày 10/7 đã chỉ ra rằng dù ChatGPT có thể giúp học sinh hoàn thành bài tập nhanh hơn nhưng nếu lạm dụng, nó sẽ làm suy yếu khả năng phân tích, đặt câu hỏi và phản biện.

Việc phát triển Study Mode như một phản ứng tích cực cho thấy OpenAI đã và đang lắng nghe cộng đồng giáo dục và đang cố gắng điều chỉnh sản phẩm của mình để phù hợp với triết lý học tập lâu dài.

Còn theo nghiên cứu từ Viện Công nghệ Massachusetts (Mỹ) công bố tháng 6, những người sử dụng ChatGPT để viết luận có "độ hoạt động não bộ" thấp hơn so với người dùng Google Search hoặc tự tư duy, không sử dụng công cụ hỗ trợ

Không chỉ Stanford, một nghiên cứu khác từ MIT (Massachusetts Institute of Technology) cho thấy mức độ kích hoạt vùng não của những người sử dụng ChatGPT để viết bài luận thấp hơn so với nhóm sử dụng Google hoặc hoàn toàn không dùng công cụ hỗ trợ.

Điều này đặt ra câu hỏi quan trọng: liệu AI có đang “giết chết” quá trình tư duy thực sự? Hay vấn đề nằm ở cách chúng ta sử dụng nó? Câu trả lời nằm ở chính những công cụ như Study Mode, nơi AI được thiết kế lại để không làm thay mà làm cùng, không thay thế tư duy, mà khơi gợi tư duy.

Tuần trước, trong chương trình Theo Von Podcast, CEO OpenAI Sam Altman cho rằng với sự tiến bộ của AI, giáo dục cần phải thay đổi hoàn toàn. "Một ngày nào đó, các mô hình AI sẽ trở nên thông minh hơn con người trong việc xử lý thông tin, việc giảng dạy cần phải phát triển khi các công cụ mới được sử dụng rộng rãi trong xã hội", ông nói

Phát biểu của Sam Altman không chỉ là một nhận định, mà là một cảnh báo và cũng là một lời kêu gọi. Khi AI trở nên phổ biến và ngày càng thông minh, mô hình giáo dục hiện tại vốn dựa nhiều vào truyền đạt thông tin sẽ dần mất hiệu lực. Điều cần thiết là một mô hình mới, nơi giáo viên là người định hướng, AI là người hỗ trợ và học sinh là trung tâm kiến tạo tri thức.

Study Mode là một phần trong tầm nhìn đó, nơi AI được điều chỉnh để phục vụ mục tiêu học tập bền vững, thay vì trở thành công cụ “làm bài thay”. Đây không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà là một cuộc đối thoại triết học giữa con người và máy móc, giữa giáo dục và đổi mới.

OpenAI không phải là công ty đầu tiên đưa "chế độ học tập" lên chatbot. Hồi tháng 4, Anthropic cũng ra mắt công cụ tương tự cho chatbot AI Claude với tên gọi Learning Mode

Mặc dù Study Mode của ChatGPT được đánh giá rất cao, OpenAI không phải là người đi đầu tuyệt đối. Trước đó, vào tháng 4, công ty Anthropic đã triển khai Learning Mode cho chatbot AI Claude, một phiên bản cũng hướng đến mục tiêu thúc đẩy học tập chủ động.

Tuy nhiên, nhờ có cộng đồng người dùng đông đảo và nền tảng sản phẩm đa dạng, ChatGPT đang có lợi thế lớn hơn trong việc triển khai chế độ học tập này đến đông đảo học sinh, sinh viên và giáo viên trên toàn cầu.