Sự Suy Tàn Của Mô Hình 'Đông Nhân Viên' Và Bước Ngoặt Của Nền Kinh Tế AI

Trong suốt nhiều thập kỷ, quy mô nhân sự luôn được coi là một thước đo thành công của doanh nghiệp. Một công ty càng đông nhân viên, càng chứng minh được sức mạnh tài chính, quy mô vận hành và vị thế trên thị trường. Những trụ sở với hàng chục nghìn nhân viên từng là biểu tượng quyền lực, khẳng định thương hiệu trong mắt nhà đầu tư, khách hàng và cả đối thủ.

Thế nhưng, bức tranh ấy đang thay đổi nhanh chóng trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo (AI). Hàng loạt tập đoàn công nghệ lớn ở Mỹ liên tiếp cắt giảm lao động không phải vì họ thua lỗ mà vì họ muốn tinh gọn để vận hành hiệu quả hơn, tiết kiệm chi phí hơn và linh hoạt hơn trước sự thay đổi chóng mặt của nền kinh tế số.

Theo dữ liệu từ Live Data Technologies, các công ty đại chúng Mỹ đã giảm tổng cộng 3,5% số lượng nhân viên văn phòng trong ba năm qua. Nếu tính trong một thập kỷ, có tới 20% công ty thuộc chỉ số S&P 500 đã cắt giảm đáng kể lực lượng lao động. Tờ Wall Street Journal (WSJ) nhận định: các tập đoàn lớn đang đặt cược rằng một đội ngũ nhỏ nhưng tinh nhuệ sẽ mang lại hiệu quả vượt trội so với bộ máy cồng kềnh trong nền kinh tế hiện đại. Điều này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng. Nếu như trong suốt thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21, thành công thường gắn liền với "càng đông người càng tốt", thì giờ đây, "công ty ít người" lại trở thành một xu hướng tất yếu trong thời đại AI.

1. Từ tăng trưởng bùng nổ đến thu hẹp quy mô nhân sự

Để hiểu được vì sao thế giới đang chứng kiến sự chuyển dịch này, cần nhìn lại lịch sử phát triển doanh nghiệp.

Business Insider từng nhấn mạnh rằng, cách đây khoảng một thế kỷ, phần lớn người Mỹ còn làm nông nghiệp, thủ công hoặc làm việc tại các cơ sở nhỏ lẻ. Mọi thứ thay đổi khi nền công nghiệp hiện đại ra đời, đặc biệt là các ngành cần vốn lớn như dệt may, luyện kim, sản xuất ô tô. Những ngành này đòi hỏi tập hợp hàng chục nghìn công nhân dưới quyền quản lý thống nhất để đạt được năng suất cao.

Louis Hyman, nhà sử học về lao động và doanh nghiệp tại Đại học Cornell, cho biết: "Những năm 1930, khoảng 1/10 lực lượng lao động Mỹ làm việc cho các công ty có quy mô từ 10.000 người trở lên. Nhưng đến cuối Thế chiến II, tỷ lệ ấy tăng lên tới 1/3". Đây là thời kỳ mà “công ty đông người” trở thành chuẩn mực.

Hàng thập kỷ qua, để phát triển từ một startup non trẻ thành tập đoàn đa quốc gia, doanh nghiệp cần xây dựng đội ngũ nhân viên văn phòng hùng hậu: chuyên viên nhân sự, kế toán, marketing, kỹ sư phần mềm, chuyên gia phân tích dữ liệu, quản lý dự án. Sự mở rộng này giống như một cuộc chạy đua: ai có nhiều nhân sự giỏi, người đó có cơ hội chiếm lĩnh thị trường.

Nhưng bước ngoặt đã đến. Vào ngày 9/11/2022, Meta bất ngờ sa thải hơn 11.000 nhân viên. Đó không phải là một cú sốc riêng lẻ. Sau Meta, hàng loạt công ty công nghệ khác như Google, Amazon, Microsoft, Salesforce… đều lần lượt cắt giảm nhân sự. Ban đầu, người ta lý giải rằng các doanh nghiệp tuyển dụng quá đà trong giai đoạn Covid-19. Thế nhưng, khi đại dịch đã qua đi hơn hai năm rưỡi, làn sóng sa thải vẫn không dừng lại.

Nguyên nhân sâu xa hơn chính là sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo. AI đang đảm nhiệm những công việc vốn cần nhiều nhân lực, từ viết mã lập trình, tạo nội dung marketing, phân tích dữ liệu, chăm sóc khách hàng cho tới quản lý chuỗi cung ứng.

Tháng 6/2024, CEO Amazon Andy Jassy gửi thông điệp trực tiếp đến 350.000 nhân viên rằng công ty sẽ cắt giảm đội ngũ trong tương lai gần, bởi AI đang giúp cải thiện hiệu suất vận hành. Thông điệp này đã gây chấn động dư luận và khiến nhiều nhân viên bày tỏ lo lắng.

Không chỉ Amazon. Trưởng bộ phận khách hàng cá nhân của JPMorgan dự đoán rằng AI có thể làm giảm khoảng 10% nhân sự trong mảng vận hành. Klarna (một startup nổi tiếng trong lĩnh vực fintech) cho biết AI đã giúp họ giảm tới 40% nhân sự. Ford, tập đoàn ô tô hàng đầu nước Mỹ, còn tuyên bố rằng AI sẽ thay thế một nửa số việc làm văn phòng trong thời gian tới.

Những tuyên bố này cho thấy rõ ràng: thế giới doanh nghiệp đang bước vào một kỷ nguyên mới, nơi quy mô nhân sự không còn là lợi thế tuyệt đối mà đôi khi lại là gánh nặng.

2. Xu hướng startup ít người

Không chỉ các tập đoàn lớn, các công ty khởi nghiệp cũng đang đi theo con đường tinh gọn.

Kian Katanforoosh, CEO kiêm nhà sáng lập Workera cho biết ông không có ý định tuyển thêm người dù công ty có tăng trưởng mạnh đến đâu. Với đội ngũ chỉ 80 nhân viên, Workera vẫn đạt được những cột mốc quan trọng. Ông chia sẻ: "Tôi tin rằng chúng ta có thể tiến rất xa mà không cần thêm nhân sự. Tôi là kỹ sư và tôi không muốn quản lý một đội ngũ quá đông nếu không thật sự cần thiết".

Quan điểm này không phải là cá biệt. Arthur Kaneko, chuyên gia tại quỹ đầu tư Coreline Ventures, cho rằng nhiều startup hiện nay huy động vốn nhưng vẫn duy trì số lượng nhân sự tối giản. "AI đã thay đổi cách xây dựng công ty. Một nhóm nhỏ cũng có thể đảm nhiệm khối lượng công việc khổng lồ, từ lập trình, marketing, bán hàng cho đến chăm sóc khách hàng", ông nói.

Theo Kaneko, ngay cả khi các startup này thành công, họ cũng sẽ không lặp lại con đường mở rộng nhân sự ồ ạt như Meta hay Microsoft từng làm. Ông tin rằng trong thời đại AI, số lượng nhân viên trung bình của startup sẽ giảm vĩnh viễn.

Câu chuyện của Jolie là minh chứng rõ ràng. Công ty này đặt mục tiêu doanh thu hằng năm 50 triệu USD nhưng chỉ có… 5 nhân viên. CEO Ryan Babenzien lý giải: công nghệ và chiến lược thuê ngoài đã giúp họ đạt được điều đó. "Mười năm trước, để xây dựng một công ty 50 triệu USD, bạn cần rất nhiều người. Nhưng giờ đây, điều này hoàn toàn khả thi chỉ với một nhóm nhỏ", ông nói.

Thực tế, AI đã và đang trở thành "trợ lý đa năng" cho các startup. Một công cụ AI có thể thay thế cả một phòng ban nhỏ: ChatGPT có thể viết nội dung marketing, Github Copilot có thể hỗ trợ lập trình, Midjourney tạo ra hình ảnh, còn các nền tảng phân tích dữ liệu AI có thể thay thế công việc của nhiều chuyên viên phân tích. Nhờ đó, các nhà sáng lập có thể tập trung vào chiến lược và sáng tạo, thay vì mất thời gian quản lý hàng trăm nhân viên.

3. Lợi và hại trong kỷ nguyên công ty gọn nhẹ

Không thể phủ nhận, xu hướng "công ty ít người" mang lại nhiều lợi ích. Bộ máy nhỏ gọn giúp loại bỏ tình trạng quan liêu, giảm thiểu các tầng nấc quản lý phức tạp, tiết kiệm chi phí nhân sự và vận hành. Với quy mô vừa phải, mọi quyết định có thể được đưa ra nhanh chóng, nhân viên cũng cảm thấy họ đóng góp nhiều giá trị hơn, thay vì chỉ là một "bánh răng nhỏ" trong cỗ máy khổng lồ.

Theo khảo sát của Gallup, mức độ gắn bó của nhân viên thường cao nhất ở những công ty nhỏ. Khi tổ chức chạm ngưỡng 500 nhân viên trở lên, điểm số này bắt đầu giảm mạnh. Một môi trường gọn nhẹ giúp hạn chế tình trạng họp hành rườm rà, tránh mâu thuẫn nội bộ và tạo sự linh hoạt trong cách làm việc. Alexis Ohanian từng nhận xét rằng các CEO sẽ thấy hào hứng hơn khi làm việc với một nhóm nhỏ hiệu suất cao, thay vì quản lý một bộ máy cồng kềnh.

Tuy nhiên, xu hướng này cũng kéo theo nhiều hệ lụy. Đầu tiên là cơ hội nghề nghiệp cho người lao động bị thu hẹp. Các tập đoàn lớn từng đóng vai trò "bệ phóng" cho sự nghiệp của hàng triệu người, nhờ có nhiều vị trí tuyển dụng và lộ trình thăng tiến rõ ràng. Nhưng nếu các công ty đều thu hẹp quy mô, nhân viên trẻ sẽ khó tìm thấy cơ hội phát triển dài hạn.

Thứ hai, công ty nhỏ thường ít đầu tư cho đào tạo nhân sự. Trong khi đó, những người mới ra trường hoặc bước đầu sự nghiệp lại rất cần sự hướng dẫn, bồi dưỡng. Nếu xu hướng này lan rộng, thế hệ trẻ có thể gặp khó khăn trong việc tích lũy kinh nghiệm và kỹ năng.

Ngoài ra, sự thiếu hụt cơ hội việc làm cũng có thể gây ra bất ổn xã hội. Khi AI thay thế nhiều công việc, người lao động sẽ phải chấp nhận "nhảy việc" thường xuyên, làm việc tự do hoặc chuyển đổi nghề nghiệp liên tục. Điều đó tạo ra một môi trường cạnh tranh khốc liệt, nơi chỉ những người thích nghi nhanh với công nghệ mới có thể tồn tại.

Ở cấp độ vĩ mô, sự suy giảm của các tập đoàn lớn đông nhân viên có thể đánh dấu sự kết thúc của một kỷ nguyên. Thay vào đó, thế giới sẽ chứng kiến sự nổi lên của những doanh nghiệp gọn nhẹ, nhanh nhạy và linh hoạt. Đây có thể là bước tiến vượt bậc cho nền kinh tế toàn cầu nhưng cũng là thách thức to lớn cho thị trường lao động.

4. Kết luận

Xu hướng "công ty lớn ít người" trong thời AI không chỉ là một hiện tượng ngắn hạn mà rất có thể trở thành chuẩn mực mới của nền kinh tế số. Từ các tập đoàn công nghệ hàng đầu đến những startup non trẻ, tất cả đều đang nhận ra sức mạnh của AI trong việc tinh gọn tổ chức và tăng hiệu suất.

Tuy nhiên, xu hướng này đồng thời đặt ra những câu hỏi lớn cho xã hội: con đường sự nghiệp của người lao động sẽ đi về đâu? Liệu chúng ta có thể duy trì một thị trường việc làm ổn định trong bối cảnh AI ngày càng thay thế con người? Và quan trọng hơn, làm thế nào để cân bằng giữa lợi ích kinh tế của doanh nghiệp với quyền lợi và sự phát triển lâu dài của lực lượng lao động?

Có lẽ, câu trả lời nằm ở khả năng thích nghi. Người lao động cần không ngừng học hỏi, cập nhật kỹ năng mới để làm việc cùng AI thay vì bị thay thế. Doanh nghiệp cần có trách nhiệm trong việc hỗ trợ đào tạo, tạo ra cơ hội phát triển cho nhân viên, ngay cả khi bộ máy thu nhỏ. Và các chính phủ cũng cần xây dựng chính sách phù hợp để đảm bảo thị trường lao động không bị “thất thoát” trong kỷ nguyên AI.

Một kỷ nguyên mới đang mở ra kỷ nguyên của những công ty nhỏ gọn nhưng hiệu quả vượt trội. Đây là cơ hội để doanh nghiệp tái định hình cách vận hành nhưng cũng là lúc toàn xã hội cần chuẩn bị cho những thay đổi chưa từng có trong lịch sử lao động.