iOS 26: Cơn ác mộng biến 75 triệu iPhone thành rác thải công nghệ

Mỗi khi Apple công bố một phiên bản iOS mới, cộng đồng công nghệ toàn cầu lại dậy sóng. iOS không chỉ đơn thuần là một bản nâng cấp phần mềm, mà nó còn gắn liền với trải nghiệm người dùng, khả năng tương thích ứng dụng và thậm chí cả phong cách sống của những “tín đồ Táo khuyết”.

Với iOS 26, sự háo hức thậm chí còn cao hơn bởi Apple hứa hẹn mang đến nhiều thay đổi mang tính “cách mạng”. Những tin đồn và rò rỉ cho thấy giao diện sẽ hiện đại hơn, tính năng AI được tích hợp sâu, cùng công nghệ Liquid Glass giúp iPhone trở nên mượt mà và thông minh hơn bao giờ hết. Nghe qua thì đúng là hấp dẫn nhưng không phải ai cũng có cơ hội trải nghiệm.

Một nghiên cứu mới cho thấy iOS 26 có thể khiến 75 triệu chiếc iPhone trở nên lỗi thời. Những cái tên quen thuộc như iPhone XR, XS và XS Max sẽ không còn nằm trong danh sách được hỗ trợ. Điều này đồng nghĩa với việc hàng chục triệu người dùng sẽ bị “bỏ rơi” chỉ sau một đêm.

1. Cú sốc dành cho người dùng iPhone đời cũ

Đối với nhiều người, iPhone XR hay XS vẫn là một chiếc máy hoàn toàn đáp ứng tốt nhu cầu hằng ngày: lướt web nhanh, camera vẫn chụp đẹp, pin đủ dùng, thậm chí thiết kế cũng chưa hề “lỗi mốt”. Nhưng khi iOS 26 ra mắt, những chiếc máy này chính thức bị loại khỏi vòng xoay nâng cấp.

Điều này tạo ra một tâm lý khó chịu. Bởi lẽ, không ít người vẫn đang sử dụng iPhone XR/XS như chiếc máy chính. Họ cảm thấy mình bị Apple “ép” phải nâng cấp, dù chiếc điện thoại hiện tại vẫn chạy ổn định. Và khi một lượng lớn thiết bị bị loại bỏ cùng lúc, hệ quả tất yếu chính là rác thải điện tử.

Theo Business Waste, việc ngừng hỗ trợ này có thể đẩy 75 triệu iPhone vào tình trạng lỗi thời, góp phần tạo ra hơn 1,2 triệu kg rác thải điện tử. Con số này không chỉ khổng lồ, mà còn kéo theo nhiều hệ lụy môi trường khó lường.

Rác thải điện tử (E-waste) là khái niệm dùng để chỉ những thiết bị điện tử đã bị bỏ đi hoặc không còn sử dụng được nữa. Điều khiến loại rác này trở nên nguy hiểm chính là thành phần cấu tạo.

Trong mỗi chiếc iPhone, ngoài nhôm và kính, còn có rất nhiều kim loại quý hiếm như đồng, palladium, vàng. Những vật liệu này không chỉ có giá trị kinh tế lớn, mà còn khó khai thác trong tự nhiên. Nếu bị vứt bỏ, chúng trở thành gánh nặng cho môi trường; nhưng nếu được tái chế, chúng lại có thể tạo ra nguồn lợi khổng lồ.

Business Waste ước tính, số iPhone bị bỏ đi lần này có thể cung cấp hơn 1,2 triệu kg đồng, 1,23 triệu kg palladium và 2.569 kg vàng. Riêng vàng đã có giá trị tiềm năng lên tới 268 triệu USD. Tổng giá trị vật liệu có thể thu hồi từ những chiếc máy cũ này vào khoảng 363 triệu USD.

Tuy nhiên, thực tế là phần lớn số iPhone này không được tái chế đúng cách. Chúng thường bị bỏ xó trong ngăn kéo hoặc tệ hơn là bị vứt thẳng ra bãi rác. Khi đó, các hóa chất độc hại từ pin và bo mạch sẽ rò rỉ ra ngoài, gây ô nhiễm đất, nguồn nước và ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

2. Vì sao iOS 26 lại “bỏ rơi” iPhone XR, XS và XS Max?

Apple vốn nổi tiếng là hãng công nghệ duy trì hỗ trợ phần mềm lâu nhất trên thị trường smartphone. Trung bình một chiếc iPhone có thể nhận cập nhật iOS từ 5 đến 6 năm, thậm chí lâu hơn và đó là điều khiến nhiều người yên tâm gắn bó với hệ sinh thái Apple. Tuy nhiên, đến iOS 26, ba mẫu iPhone XR, XS và XS Max chính thức không còn được cập nhật.

Lý do lớn nhất nằm ở giới hạn phần cứng. iOS 26 được Apple tích hợp hàng loạt tính năng AI mới như gợi ý văn bản, tối ưu hình ảnh, hay cải thiện trợ lý Siri. Những công nghệ này đòi hỏi sức mạnh xử lý vượt xa khả năng của chip A12 Bionic, vốn đã ra đời cách đây hơn 6 năm. Nếu buộc chạy trên phần cứng cũ, máy có thể trở nên chậm chạp, nhanh hao pin và tạo ra trải nghiệm tồi tệ cho người dùng.

Bên cạnh đó, Apple từ trước đến nay luôn đề cao tính nhất quán trong trải nghiệm. Họ thà để một số thiết bị bị bỏ lại, còn hơn để người dùng cài bản iOS mới rồi phàn nàn rằng iPhone chạy “giật như máy giá rẻ”. Đây cũng là cách hãng bảo vệ danh tiếng về sự mượt mà.

Cuối cùng, khó có thể bỏ qua yếu tố kinh doanh. Khi iPhone XR, XS và XS Max ngừng được cập nhật, một bộ phận lớn người dùng sẽ cân nhắc nâng cấp lên dòng iPhone mới hơn. Điều này không chỉ giúp Apple duy trì doanh số mà còn thúc đẩy người dùng tiếp cận những công nghệ hiện đại hơn.

Tuy nhiên, chính quyết định này cũng dấy lên tranh cãi: Apple thực sự quan tâm đến môi trường như họ thường quảng bá, hay đơn giản là ưu tiên lợi nhuận? Bởi khi hàng chục triệu chiếc iPhone bị gạt khỏi vòng hỗ trợ, chúng rất dễ trở thành rác thải điện tử.

3. Rác thải điện tử

Graham Matthews, đại diện của Business Waste, từng đưa ra một cảnh báo đáng chú ý: “Rác thải điện tử là dòng rác thải rắn phát triển nhanh nhất thế giới, với hơn 50 triệu tấn được tạo ra mỗi năm.” Con số này thật sự đáng sợ nếu ta hình dung cụ thể, tương đương với hàng triệu chiếc ô tô hoặc hàng tỷ chiếc điện thoại bị thải bỏ. Và điều đáng lo ngại hơn là khối lượng này vẫn đang tăng đều đặn qua từng năm, không hề có dấu hiệu chững lại.

Một báo cáo từ Liên Hiệp Quốc cũng bổ sung thêm một chi tiết gây giật mình: tốc độ tích tụ rác thải điện tử hiện đang nhanh gấp 5 lần tốc độ tái chế. Điều đó có nghĩa là, dù nhiều quốc gia đã triển khai các chương trình thu hồi và tái chế thiết bị cũ nhưng hệ thống này chưa đủ để “đuổi kịp” tốc độ người dùng nâng cấp điện thoại, máy tính hay các thiết bị điện tử khác. Rác thải ngày một phình to, trong khi lượng rác được xử lý có trách nhiệm lại chỉ chiếm một phần nhỏ.

Nếu xu hướng tiêu dùng hiện nay vẫn tiếp diễn tức là mỗi năm hàng trăm triệu người liên tục nâng cấp smartphone, máy tính bảng và laptop thì bức tranh sẽ càng tồi tệ hơn. Mỗi thiết bị bị bỏ đi không chỉ là một món đồ công nghệ hết giá trị, mà còn chứa kim loại nặng, pin lithium và nhiều chất độc hại có thể rò rỉ ra môi trường, gây ảnh hưởng lâu dài đến đất, nước và sức khỏe con người.

Trong bức tranh lớn ấy, iOS 26 có thể chỉ là một ví dụ nhỏ. Thế nhưng, nó lại nhấn mạnh một sự thật quan trọng: mỗi quyết định công nghệ đều để lại dấu vết môi trường. Việc Apple ngừng hỗ trợ iPhone XR, XS và XS Max đồng nghĩa với việc hàng chục triệu chiếc điện thoại sẽ sớm bước vào “nghĩa địa điện tử”. Và khi nhân rộng ra với những sản phẩm khác từ máy tính Windows, laptop cũ cho đến tivi, thiết bị gia dụng chúng ta dễ dàng nhận thấy quy mô khủng khiếp của vấn đề.

Nói cách khác, sự tiện lợi, hiện đại và nâng cấp không bao giờ là miễn phí. Nó luôn đi kèm một cái giá phải trả và trong trường hợp này, cái giá ấy chính là áp lực ngày càng lớn lên môi trường sống của chính chúng ta.

4. Người dùng mắc kẹt giữa nâng cấp và giữ lại

Theo nghiên cứu của CCS Insight, chưa đến 1/3 người dùng châu Âu bán hoặc đổi điện thoại cũ khi nâng cấp. Phần lớn để máy trong ngăn kéo hoặc dùng làm thiết bị phụ, tạo ra một khối lượng “rác thải công nghệ tiềm ẩn” khổng lồ chưa được tận dụng đúng cách.

Với iOS 26, tình huống này có khả năng lặp lại. Một nhóm người dùng iPhone XR, XS và XS Max sẽ tiếp tục dùng máy cũ, chấp nhận bỏ lỡ tính năng mới miễn là thiết bị vẫn phục vụ tốt nhu cầu cơ bản. Một nhóm khác sẽ nhanh chóng nâng cấp để không bị “tụt hậu”, đặc biệt là những ai luôn muốn trải nghiệm hệ điều hành và công nghệ mới nhất. Và ở giữa hai lựa chọn đó, sẽ có hàng triệu thiết bị bị bỏ đi, góp phần làm tăng rác thải điện tử trên toàn cầu.

Tại Việt Nam, người dùng thường có thói quen bán lại máy cũ để “lên đời”. Thị trường iPhone đã qua sử dụng vì thế rất sôi động, đặc biệt với các dòng XR và XS vốn vẫn đáp ứng nhu cầu phổ thông với mức giá hợp lý. Điều này giúp vòng đời của máy kéo dài thêm vài năm. Tuy nhiên, sau nhiều lần đổi chủ, những thiết bị này cuối cùng vẫn sẽ hết giá trị sử dụng. Và khi không được tái chế đúng cách, chúng sẽ trở thành một phần trong khối lượng rác thải điện tử vốn đã quá tải.

Có thể nói, người dùng đang đứng trước thế khó: giữ lại thì phải chấp nhận hạn chế và rủi ro bảo mật, còn nâng cấp thì đồng nghĩa góp phần làm trầm trọng thêm vấn đề môi trường. Với con số 75 triệu iPhone bị ảnh hưởng, lựa chọn cá nhân của từng người sẽ cộng hưởng thành tác động toàn cầu.

5. Kết luận

iOS 26 chắc chắn sẽ là một trong những bản cập nhật đáng chú ý nhất của Apple. Nó hứa hẹn mang lại trải nghiệm mượt mà, thông minh, với nhiều tính năng AI tiên tiến và thiết kế Liquid Glass độc đáo. Nhưng song song với đó là một mặt trái không thể bỏ qua: 75 triệu iPhone có thể trở thành rác thải điện tử.

Vấn đề này không chỉ là câu chuyện của Apple, mà còn là thách thức đối với toàn ngành công nghệ và cả người dùng. Liệu chúng ta có thể tìm được sự cân bằng giữa đổi mới và bền vững? Liệu Apple và các hãng khác có thể đưa ra giải pháp vừa duy trì lợi nhuận, vừa giảm gánh nặng môi trường?

Có lẽ, câu trả lời phụ thuộc vào cả ba phía: nhà sản xuất, chính phủ và người dùng. Nếu tất cả cùng chung tay, tương lai của công nghệ sẽ không phải là “nghĩa địa điện tử” mà là một hệ sinh thái bền vững.