Cảnh báo: Người dùng Việt và Malaysia chịu tổn thất nặng nề nhất từ lừa đảo online

Theo Báo cáo Tình hình lừa đảo tại Đông Nam Á 2025 do Liên minh Chống Lừa đảo Toàn cầu (GASA) phối hợp cùng ScamAdviser và BioCatch công bố, Việt Nam và Malaysia nổi lên là hai quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Không chỉ dừng lại ở thiệt hại tài chính, nạn lừa đảo còn để lại hậu quả nghiêm trọng về mặt tinh thần, khiến nhiều người dân rơi vào trạng thái khủng hoảng tâm lý, mất niềm tin vào giao dịch số và thậm chí là cả các mối quan hệ xã hội.

Bài viết này sẽ phân tích chi tiết bức tranh toàn cảnh về tình trạng lừa đảo trực tuyến tại Đông Nam Á, đặc biệt tập trung vào Việt Nam và Malaysia là hai quốc gia đang đứng đầu bảng về mức độ khủng hoảng tinh thần do nạn lừa đảo để lại. Đồng thời, chúng ta sẽ cùng bàn luận về những giải pháp cấp thiết giúp người dân tự bảo vệ bản thân trước những chiêu thức ngày càng tinh vi của kẻ gian.

1. Thiệt hại khổng lồ về tài chính và tinh thần

Theo Báo cáo Tình hình lừa đảo tại Đông Nam Á 2025, tổng thiệt hại do các hoạt động lừa đảo trực tuyến gây ra trong khu vực đã lên tới 23,6 tỷ USD chỉ trong vòng một năm. Trung bình, mỗi nạn nhân bị lừa mất khoảng 660 USD. Con số này tưởng chừng không quá lớn đối với người dân các nước phát triển, nhưng tại những quốc gia đang phát triển như Việt Nam hay Malaysia, đây là số tiền có thể bằng cả tháng, thậm chí vài tháng thu nhập của một lao động phổ thông. Chính vì thế, thiệt hại tài chính trở thành gánh nặng khủng khiếp, không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân nạn nhân mà còn cả gia đình họ.

Tại Singapore, mức thiệt hại trung bình trên đầu người vượt hơn 2.100 USD, phản ánh sự tập trung cao của các giao dịch tài chính trực tuyến trong một nền kinh tế số phát triển. Malaysia đứng thứ hai trong khu vực với mức thiệt hại trung bình trên mỗi nạn nhân hơn 1.000 USD. Trong khi đó, Việt Nam tuy không có con số cao đến vậy, nhưng sự phổ biến và tần suất xảy ra của các vụ lừa đảo lại khiến tình hình trở nên đặc biệt nghiêm trọng.

Một trong những điểm nhấn của báo cáo chính là khía cạnh tinh thần. Không chỉ mất tiền, nhiều nạn nhân còn rơi vào trạng thái khủng hoảng tâm lý. Sau khi bị lừa, họ mang trong mình sự xấu hổ, tự trách, thậm chí là sợ hãi đến mức không dám kể với gia đình hoặc báo cáo với cơ quan chức năng. Tại Việt Nam, có đến 18% nạn nhân chọn im lặng, trong khi tại Malaysia con số này là 23% và ở Thái Lan lên tới 25%.

Tâm lý im lặng này tạo ra một vòng luẩn quẩn nguy hiểm. Khi nạn nhân không lên tiếng, dữ liệu về các vụ việc không được cập nhật đầy đủ, khiến cơ quan chức năng khó có căn cứ để nhận diện xu hướng mới của tội phạm mạng và đưa ra cảnh báo kịp thời. Điều đó đồng nghĩa với việc kẻ lừa đảo có thêm thời gian để cải tiến thủ đoạn và tiếp tục đánh lừa nhiều người khác.

Hậu quả tinh thần còn thể hiện ở sự mất niềm tin vào môi trường trực tuyến. Rất nhiều người sau khi bị lừa đã quyết định hạn chế sử dụng ví điện tử, dịch vụ ngân hàng số, hay các ứng dụng thương mại điện tử. Đây là một nghịch lý đáng lo ngại trong bối cảnh các quốc gia Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam và Malaysia, đang thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số như một động lực phát triển kinh tế. Nếu người dân không còn tin tưởng vào giao dịch số, nỗ lực xây dựng xã hội không tiền mặt và nền kinh tế số sẽ bị chậm lại đáng kể.

Thậm chí, một số nghiên cứu tâm lý chỉ ra rằng, tác động từ việc bị lừa đảo có thể sánh ngang với những cú sốc tinh thần lớn trong đời sống như mất việc, ly hôn hoặc bị bệnh nặng. Cảm giác bị phản bội niềm tin, bị đánh cắp công sức lao động nhiều năm, cộng thêm sự tự trách bản thân đã khiến không ít người rơi vào trầm cảm, mất ngủ hoặc lo âu kéo dài. Một bộ phận nhỏ thậm chí đã tìm đến những hành động cực đoan, điều này phản ánh rõ mức độ tàn phá của lừa đảo trực tuyến không chỉ dừng lại ở con số thiệt hại kinh tế.

Ở cấp độ cộng đồng, khi hàng triệu người cùng trải qua cảm giác bất an, niềm tin xã hội bị xói mòn. Người dân trở nên nghi ngờ lẫn nhau, nghi ngờ các tổ chức tài chính và thậm chí cả cơ quan quản lý. Đây chính là mối nguy lớn nhất, bởi nó đe dọa nền tảng của một xã hội số dựa trên sự minh bạch và tin tưởng.

2. Người dân cần tự bảo vệ trước chiêu thức lừa đảo trực tuyến

Trước thực trạng ngày càng phức tạp, việc tự bảo vệ bản thân khi tham gia môi trường số trở thành kỹ năng bắt buộc, không kém gì những kỹ năng sống cơ bản khác. Lừa đảo trực tuyến ngày nay không còn thô sơ như trước, mà đã biến hóa tinh vi với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo và công nghệ giả lập.

Ông Ngô Trần Vũ, Giám đốc Công ty NTS Security, nhận định rằng những kênh phổ biến nhất mà người dân sử dụng hàng ngày chính là nơi kẻ gian khai thác triệt để. Điện thoại thông minh, vốn được coi là trung tâm điều khiển của đời sống số, trở thành mục tiêu hàng đầu. Các chiêu trò có thể xuất phát từ một tin nhắn SMS, một cuộc gọi giả danh, hay một liên kết gửi qua ứng dụng nhắn tin như Zalo, Facebook Messenger hoặc Telegram. Với giới văn phòng, bẫy lừa đảo thường nằm trong email công việc hoặc những website trông như thật.

Điều đáng sợ là ngay cả những người tự tin nhất cũng có thể trở thành nạn nhân. Dữ liệu khảo sát cho thấy 78% người trưởng thành tin rằng họ có thể nhận diện lừa đảo, nhưng gần 2/3 trong số đó từng bị nhắm tới hoặc đã rơi vào bẫy. Sự tự tin thái quá khiến nhiều người chủ quan, không cảnh giác với các dấu hiệu nhỏ và đó là lúc kẻ gian tận dụng.

Điểm yếu lớn nhất nằm ở smartphone. Người dùng thường lưu trữ mọi thứ trên cùng một thiết bị: từ ứng dụng ngân hàng, ví điện tử, thông tin đăng nhập email cho tới các app giải trí, mua sắm và mạng xã hội. Khi cài đặt thêm các ứng dụng không rõ nguồn gốc hoặc truy cập các website kém an toàn, nguy cơ mất dữ liệu và bị chiếm quyền kiểm soát tài khoản tăng lên rất cao.

Trong những năm gần đây, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo càng khiến tình hình thêm phức tạp. Kẻ gian có thể giả lập giọng nói giống hệt người thân, tạo video giả mạo với khuôn mặt và cử chỉ y như thật. Chỉ cần nạn nhân nghe một cuộc gọi “con đang cần tiền gấp” hay xem một đoạn clip giả mạo “sếp yêu cầu chuyển khoản”, rất nhiều người đã rơi vào bẫy mà không kịp nghi ngờ.

Một số giải pháp công nghệ như ứng dụng bảo mật, phần mềm chống virus, tính năng chặn tin nhắn rác hay cảnh báo liên kết độc hại đã được triển khai. Ví dụ, chỉ trong nửa đầu năm 2025, ứng dụng bảo mật của Kaspersky trên Android đã ngăn chặn 2 triệu lượt nhấp vào liên kết lừa đảo. Tuy nhiên, những lớp phòng vệ này chỉ hiệu quả khi người dùng chủ động cài đặt và duy trì cập nhật.

Cái gốc vẫn nằm ở ý thức. Người dùng cần tập thói quen kiểm chứng thông tin trước khi hành động: không nhấp vào liên kết lạ, không tải ứng dụng ngoài kho chính thức, không cung cấp thông tin cá nhân hoặc mã OTP cho bất kỳ ai và đặc biệt cảnh giác với các yêu cầu tài chính khẩn cấp. Ngoài ra, việc cập nhật kiến thức an toàn mạng, theo dõi các cảnh báo từ cơ quan chức năng cũng là cách để người dân tự nâng cao khả năng phòng vệ.

Đáng lưu ý, một báo cáo của Netcraft đã phát hiện băng nhóm Lighthouse & Lucid vận hành chiến dịch lừa đảo toàn cầu với 17.500 tên miền giả mạo, nhằm vào 316 thương hiệu lớn tại 74 quốc gia. Mục tiêu chính là dụ người dùng tải ví điện tử giả mạo như Trust, MetaMask, Coinbase, OKX hay PancakeSwap. Khi nạn nhân nhập mã khóa cá nhân, toàn bộ tài sản trong ví tiền mã hóa có thể bị cuỗm sạch chỉ trong vài giây.

Từ đó có thể thấy, trong khi cơ quan chức năng và doanh nghiệp công nghệ đang nỗ lực ngăn chặn, thì chính người dân vẫn là tuyến phòng thủ đầu tiên và quan trọng nhất. Một cá nhân cảnh giác không chỉ tự bảo vệ mình, mà còn góp phần ngăn chặn sự lây lan của các chiến dịch lừa đảo, bởi kẻ gian chỉ có thể thành công khi có đủ nạn nhân dễ mắc bẫy.

3. Kết luận

Lừa đảo trực tuyến đã, đang và sẽ tiếp tục là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất trong kỷ nguyên số. Việt Nam và Malaysia, với những con số đáng báo động cả về tài chính lẫn tinh thần, đang trở thành minh chứng rõ ràng nhất cho sự nguy hiểm của vấn nạn này. Thiệt hại 23,6 tỷ USD trên toàn khu vực chỉ là phần nổi của tảng băng, bởi phía sau đó còn là nỗi đau tinh thần, sự mất niềm tin và những khủng hoảng cá nhân mà nạn nhân phải gánh chịu.

Trong bối cảnh các chiêu trò ngày càng tinh vi với sự hỗ trợ của công nghệ AI, chỉ một phút lơ là cũng có thể khiến người dùng đánh mất toàn bộ tài sản tích góp. Vì vậy, sự tỉnh táo, kiến thức an toàn mạng và các công cụ bảo mật mạnh mẽ là những “vũ khí” không thể thiếu để mỗi cá nhân tự bảo vệ mình.

Hơn bao giờ hết, cần có sự chung tay từ cả ba phía: cơ quan quản lý nhà nước ban hành khung pháp lý và chế tài mạnh mẽ; doanh nghiệp công nghệ nâng cao chất lượng giải pháp bảo mật; và mỗi người dân chủ động trang bị kỹ năng phòng vệ trên không gian mạng. Chỉ khi đó, xã hội mới có thể đối phó hiệu quả với “cơn bão” lừa đảo trực tuyến, bảo vệ cả tài sản lẫn sức khỏe tinh thần cho cộng đồng.