Ảnh hưởng thật sự của AI đến nhiếp ảnh hiện đại

Từ khi chiếc máy ảnh đầu tiên ra đời vào thế kỷ XIX, nhiếp ảnh luôn là sự kết hợp giữa kỹ thuật, ánh sáng và cảm xúc. Một bức ảnh đẹp không chỉ là kết quả của ống kính và cảm biến mà còn là cái nhìn độc đáo của người cầm máy.

Thế nhưng chỉ trong vòng vài năm gần đây, trí tuệ nhân tạo (AI) đã khiến cả thế giới nhiếp ảnh phải nhìn lại chính mình. Những công cụ như Adobe Firefly, Midjourney, DALL·E 3, Stable Diffusion hay Photoshop Generative Fill không chỉ giúp chỉnh sửa ảnh nhanh hơn, chúng còn có khả năng tạo ra những bức ảnh hoàn toàn mới mà không cần đến máy ảnh hay chủ thể thật.

AI đang thay đổi mọi thứ. Nó hiểu ngôn ngữ, hiểu khái niệm về bố cục, ánh sáng, cảm xúc; nó có thể “học” từ hàng triệu tác phẩm nhiếp ảnh để tạo ra hình ảnh mang đậm phong cách con người. Nói cách khác, AI đang làm điều mà trước đây chỉ những nhiếp ảnh gia tài năng nhất mới có thể làm. Câu hỏi đặt ra là: đây có phải là một cuộc cách mạng mở ra kỷ nguyên sáng tạo mới hay là sự khởi đầu của thời kỳ mà nhiếp ảnh đánh mất linh hồn vốn có của nó?

1. Nhiếp ảnh truyền thống và làn sóng AI

Trong phần lớn lịch sử, nhiếp ảnh luôn gắn liền với thực tại. Mỗi bức ảnh là một khoảnh khắc không thể lặp lại. Đó là bản chất của nhiếp ảnh truyền thống: chân thực, cảm xúc và đòi hỏi kỹ năng. Người chụp phải hiểu rõ từng yếu tố kỹ thuật như khẩu độ, tốc độ màn trập, ISO, ánh sáng, khoảng cách và ống kính.

Tuy nhiên, bước ngoặt bắt đầu khi các công cụ AI xuất hiện. Chỉ cần vài dòng mô tả đơn giản như “chân dung người phụ nữ trong ánh hoàng hôn, phong cách điện ảnh, ánh sáng Rembrandt”, hệ thống AI có thể tạo ra hình ảnh đẹp đến mức khó tin. Những chi tiết như phản sáng trên tóc, bóng đổ trên gò má, hay độ tương phản giữa ánh sáng và bóng tối đều được tái hiện chính xác đến từng pixel.

AI không chỉ sao chép thực tế mà còn mô phỏng cảm xúc thị giác điều từng được cho là độc quyền của con người. Nhờ khả năng học từ dữ liệu khổng lồ, AI có thể hiểu phong cách của nhiếp ảnh gia nổi tiếng như ánh sáng dịu của Annie Leibovitz hay bố cục tối giản của Steve McCurry và tái tạo lại tinh thần đó trong hình ảnh mới.

Chúng ta đang sống trong một thời điểm mà hai thế giới đang hòa vào nhau: một bên là nhiếp ảnh chân thực, nơi con người tiếp xúc trực tiếp với thế giới thật; bên kia là nhiếp ảnh ảo, nơi trí tuệ nhân tạo đóng vai trò người sáng tạo. Ranh giới giữa hai thế giới ấy ngày càng mờ nhạt. Khi nhìn vào một bức ảnh tuyệt đẹp, người xem ngày càng khó phân biệt nó được chụp bằng máy ảnh hay được “vẽ” bởi máy tính.

2. AI thay đổi cách nhiếp ảnh gia làm việc

Trước đây, quá trình hậu kỳ là phần tốn nhiều thời gian và công sức nhất trong nhiếp ảnh. Việc chỉnh màu, xóa chi tiết thừa, ghép cảnh hay xử lý ánh sáng đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm. Nhưng giờ đây, AI đã làm thay đổi hoàn toàn điều đó.

Một nhiếp ảnh gia thương mại có thể chụp một bộ ảnh thời trang và chỉ trong vài phút, AI sẽ tự động cân chỉnh ánh sáng, loại bỏ khuyết điểm, làm mịn da mà vẫn giữ nguyên kết cấu tự nhiên. Thậm chí, nếu bối cảnh không như mong muốn, AI có thể tạo ra một hậu cảnh hoàn toàn mới, ví dụ biến studio đơn giản thành một khung cảnh Paris hoa lệ hoặc bãi biển Santorini đầy nắng.

Các phần mềm như Photoshop Generative Fill hay Luminar Neo sử dụng thuật toán nhận diện vật thể và bối cảnh để đưa ra đề xuất chỉnh sửa thông minh. AI hiểu được đâu là da người, đâu là nền, đâu là ánh sáng chính, từ đó tự động tối ưu từng yếu tố.

Không chỉ trong chỉnh sửa, AI còn hỗ trợ nhiếp ảnh ngay từ khâu chụp. Các máy ảnh hiện đại tích hợp thuật toán học sâu giúp nhận diện khuôn mặt, theo dõi ánh mắt, thậm chí dự đoán chuyển động để lấy nét chính xác. Trong nhiếp ảnh thể thao hay động vật hoang dã, tính năng này giúp bắt trọn khoảnh khắc mà con người khó có thể phản ứng kịp.

Nhờ AI, nhiếp ảnh gia hiện đại có thể dành ít thời gian hơn cho kỹ thuật và nhiều thời gian hơn cho sáng tạo. Họ có thể thử nghiệm nhiều ý tưởng, phong cách và cảm xúc hơn, vì đã có công nghệ hỗ trợ phía sau. Tuy nhiên, chính sự tiện lợi này cũng khiến một số người lo ngại: khi mọi thứ đều có thể tự động hóa, liệu nghệ thuật có còn chỗ cho “dấu ấn con người”?

3. Khi AI trở thành nghệ sĩ

Đây là câu hỏi đang được tranh luận sôi nổi trong giới sáng tạo: AI tạo ảnh có được coi là nhiếp ảnh không?

Trên các nền tảng trực tuyến, những bức ảnh “ảo mà thật” do AI tạo ra ngày càng phổ biến. Một bức chân dung AI có thể khiến người xem tin rằng đó là một người thật, chụp bằng ống kính thật, dưới ánh sáng thật. Nhưng trên thực tế, nhân vật ấy chưa từng tồn tại.

Một số người cho rằng đó không phải nhiếp ảnh, vì nó không ghi lại khoảnh khắc thật. Nhiếp ảnh vốn dĩ là nghệ thuật của sự thật, còn AI chỉ là hình thức tái tạo. Tuy nhiên, cũng có quan điểm ngược lại: nếu bản chất của nghệ thuật là sáng tạo và thể hiện ý tưởng, thì AI cũng có thể là một công cụ để thể hiện tầm nhìn của người nghệ sĩ.

Ngày nay, có một khái niệm mới được hình thành: “AI-assisted photography”: nhiếp ảnh có sự hỗ trợ của AI. Người nghệ sĩ vẫn là người ra ý tưởng, điều khiển ánh sáng, bố cục, sau đó sử dụng AI để hoàn thiện hoặc mở rộng khung hình. Ở góc nhìn này, AI không thay thế nhiếp ảnh gia, mà trở thành cánh tay nối dài của trí tưởng tượng.

Tuy nhiên, điều khiến nhiều người lo lắng là khả năng AI mô phỏng phong cách nghệ thuật của người khác. Một hệ thống có thể học cách chụp “như” một nhiếp ảnh gia nổi tiếng mà không cần sự cho phép. Khi phong cách cá nhân có thể bị sao chép dễ dàng, giá trị của “cái tôi nghệ thuật” trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

4. Sự thay đổi trong thẩm mỹ và thị hiếu người xem

AI không chỉ ảnh hưởng đến người sáng tạo mà còn làm thay đổi cảm nhận của người xem. Mạng xã hội tràn ngập những hình ảnh do AI tạo ra lung linh, hoàn hảo, đôi khi vượt xa cả thực tế. Con người dần quen với vẻ đẹp “ảo hóa”, nơi bầu trời luôn rực rỡ, làn da không tì vết và phong cảnh không góc chết.

Thị hiếu thẩm mỹ đang dịch chuyển. Khi cái đẹp được tiêu chuẩn hóa bởi thuật toán, những bức ảnh chân thực dù có chiều sâu cảm xúc đôi khi lại bị xem là “chưa đủ hoàn hảo”. Điều này buộc các nhiếp ảnh gia phải thích nghi, phải tạo ra những tác phẩm bắt mắt hơn, dù đôi khi điều đó khiến họ rời xa sự chân thực vốn là linh hồn của nhiếp ảnh.

Tuy nhiên, trong bức tranh đó vẫn có những tiếng nói ngược dòng. Nhiều nhiếp ảnh gia chọn quay lại với phong cách nhiếp ảnh tài liệu, nhiếp ảnh đường phố hoặc phim analog, coi đó là cách để giữ lại tính chân thật. Họ cho rằng chỉ có ảnh thật mới mang lại cảm xúc thật.

Ngược lại, một thế hệ nghệ sĩ trẻ lại coi AI là công cụ sáng tạo không giới hạn. Với họ, điều quan trọng không phải ảnh có “thật” hay không, mà là câu chuyện được kể thông qua hình ảnh. Ở góc nhìn này, nhiếp ảnh đang tiến hóa từ nghệ thuật ghi nhận sang nghệ thuật tưởng tượng.

5. AI và sự dân chủ hóa nhiếp ảnh

Một trong những ảnh hưởng tích cực nhất của AI là làm cho nhiếp ảnh trở nên gần gũi hơn với tất cả mọi người. Trước đây, để chụp một bức ảnh đẹp, bạn cần thiết bị đắt tiền, kiến thức kỹ thuật và kinh nghiệm. Giờ đây, chỉ với chiếc điện thoại và vài công cụ AI, bất kỳ ai cũng có thể tạo ra tác phẩm ấn tượng.

Các thuật toán thông minh trong điện thoại như Smart HDR, Magic Eraser hay Galaxy AI Edit tự động cân chỉnh ánh sáng, loại bỏ vật thể thừa và tối ưu khung hình. Ngay cả người không hiểu gì về khẩu độ hay tốc độ màn trập cũng có thể chụp ra bức ảnh khiến người khác phải trầm trồ.

Sự “dân chủ hóa” này khiến nhiếp ảnh bùng nổ mạnh mẽ trên toàn cầu. Mỗi ngày, hàng trăm triệu hình ảnh được đăng tải, chia sẻ, chỉnh sửa và tái sáng tạo. Nhiếp ảnh không còn là đặc quyền của giới chuyên nghiệp, nó trở thành ngôn ngữ chung của thời đại số.

Nhưng điều gì cũng có hai mặt. Khi hình ảnh đẹp trở nên phổ biến, giá trị của sự khác biệt lại bị xói mòn. Giữa hàng tỷ bức ảnh hoàn hảo, người ta bắt đầu tìm kiếm thứ gì đó “không hoàn hảo”, “có lỗi”, “có hồn”. Và có lẽ chính ở đó, nhiếp ảnh thực thụ vẫn tìm được chỗ đứng của mình.

6. Vấn đề đạo đức và bản quyền trong nhiếp ảnh AI

AI không chỉ làm thay đổi cách sáng tạo mà còn tạo ra những thách thức về đạo đức và pháp lý. Khi một bức ảnh được tạo bởi AI, ai là tác giả thật sự? Người viết lệnh, người huấn luyện mô hình, hay chính hệ thống AI?

Vấn đề này trở nên phức tạp hơn khi các mô hình AI được huấn luyện bằng hàng tỷ hình ảnh có sẵn trên mạng, bao gồm cả ảnh có bản quyền. Nhiều nhiếp ảnh gia phát hiện rằng tác phẩm của họ bị sử dụng để huấn luyện mà không hề được thông báo hay trả phí. Điều này đã dẫn đến hàng loạt vụ kiện nhằm bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, buộc các công ty phát triển AI phải minh bạch về nguồn dữ liệu.

Bên cạnh đó, còn một vấn đề nhạy cảm khác: sự thật và giả mạo. AI có thể tạo ra hình ảnh “thật hơn cả thật”, khiến người xem khó phân biệt đâu là ảnh tư liệu và đâu là ảnh giả. Những bức ảnh “deepfake” về người nổi tiếng, sự kiện chính trị hay chiến tranh có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến danh dự, niềm tin và thậm chí cả an ninh xã hội.

Chính vì vậy, nhiều tổ chức nghệ thuật và cơ quan truyền thông đang yêu cầu phải có quy định rõ ràng về việc dán nhãn cho hình ảnh AI, giúp người xem nhận biết được tính xác thực. Một số nền tảng lớn như Adobe đã bắt đầu triển khai chứng nhận nội dung (Content Credentials), ghi lại thông tin về quá trình tạo ảnh để bảo đảm tính minh bạch.

Nhìn ở góc độ toàn cảnh, AI vừa là thách thức vừa là cơ hội. Nó buộc những người làm sáng tạo phải thay đổi, phải học cách thích nghi với công nghệ mới, đồng thời mở ra cánh cửa cho những phương thức biểu đạt chưa từng tồn tại.

Trong tương lai gần, nhiếp ảnh gia có thể không chỉ là người cầm máy mà còn là người “điều khiển AI”, người biết kết hợp giữa kỹ thuật chụp và khả năng chỉ đạo trí tuệ nhân tạo để tạo ra hình ảnh đúng với ý tưởng của mình. Sự sáng tạo khi đó không còn bị giới hạn bởi thực tế, bạn có thể tạo ra bất kỳ cảnh tượng nào mình tưởng tượng, chỉ cần có ngôn ngữ đủ tinh tế để mô tả nó.

Điều quan trọng là, dù AI có phát triển đến đâu, nó vẫn thiếu một thứ, đó là trải nghiệm và cảm xúc của con người. Máy có thể tái tạo ánh sáng, mô phỏng phong cảnh, nhưng không thể cảm nhận được nỗi buồn, niềm vui, hay sự rung động khi đứng trước khung cảnh thật. Chính điều đó sẽ tiếp tục là bản sắc không thể thay thế của nhiếp ảnh.

AI có thể thay đổi công cụ, nhưng linh hồn của nghệ thuật vẫn nằm trong trái tim người sáng tạo. Nếu biết sử dụng đúng cách, AI không phải là kẻ thù, mà là bạn đồng hành, giúp chúng ta kể những câu chuyện bằng hình ảnh sâu sắc hơn, mạnh mẽ hơn.

Trí tuệ nhân tạo đang viết lại lịch sử nhiếp ảnh theo cách chưa từng có. Nó mang đến cơ hội vô hạn cho sáng tạo, nhưng cũng đặt ra hàng loạt câu hỏi về đạo đức, bản quyền và giá trị thật. Dù vậy, sự thay đổi này là tất yếu, giống như khi máy ảnh kỹ thuật số ra đời và từng bị phản đối bởi giới phim ảnh, để rồi trở thành chuẩn mực mới. Nhiếp ảnh hôm nay không chết đi, mà đang tiến hóa. Nó chuyển mình từ công cụ ghi nhận sang công cụ biểu đạt dù là nhiếp ảnh gia hay người bình thường đều có thể trở thành người kể chuyện bằng hình ảnh.