An Ninh Mạng Siết Chặt: Email Và Lưu Trữ Trực Tuyến Phải Chủ Động Lọc Mã Độc

Trong kỷ nguyên số, khi mọi hoạt động kinh tế - xã hội đang dịch chuyển mạnh mẽ lên không gian mạng, thì việc bảo đảm an toàn thông tin và an ninh mạng trở thành yêu cầu thiết yếu của mỗi quốc gia. Không chỉ các cơ quan nhà nước, mà doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân đều đang đối mặt với những nguy cơ tiềm ẩn từ các cuộc tấn công mạng ngày càng tinh vi. Việt Nam, một trong những quốc gia có tốc độ phát triển Internet thuộc hàng nhanh nhất thế giới, đang đứng trước thách thức lớn trong việc xây dựng thể chế và công cụ để bảo vệ lợi ích quốc gia, cộng đồng doanh nghiệp và người dân.

Trong bối cảnh đó, Bộ Công an vừa công bố nội dung quan trọng trong dự thảo Luật An ninh mạng mới, với yêu cầu doanh nghiệp cung cấp dịch vụ thư điện tử và lưu trữ dữ liệu bắt buộc phải có hệ thống lọc phần mềm độc hại trong toàn bộ quá trình gửi, nhận và lưu trữ thông tin. Đề xuất này đánh dấu một bước tiến mang tính chủ động, toàn diện và chiến lược trong việc phòng ngừa các nguy cơ an ninh mạng ngay từ gốc.

1. Nền tảng pháp lý được hợp nhất

Dự thảo Luật An ninh mạng lần này được xây dựng trên cơ sở hợp nhất hai văn bản pháp luật quan trọng: Luật An toàn thông tin mạng năm 2015 và Luật An ninh mạng năm 2018. Việc hợp nhất không chỉ nhằm loại bỏ sự chồng chéo về phạm vi điều chỉnh, mà còn hướng tới xây dựng một hành lang pháp lý thống nhất, toàn diện và có khả năng thích ứng với bối cảnh công nghệ liên tục thay đổi.

Tại điểm nổi bật của dự luật, Bộ Công an kiến nghị đưa vào điều khoản về phòng ngừa, phát hiện và xử lý phần mềm độc hại, một trong những mối đe dọa nguy hiểm nhất hiện nay. Theo đó, tất cả các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ thư điện tử, truyền đưa và lưu trữ thông tin sẽ phải tích hợp hệ thống lọc phần mềm độc hại vào quy trình vận hành. Không chỉ dừng lại ở khía cạnh kỹ thuật, các doanh nghiệp này còn có trách nhiệm báo cáo hoạt động phát hiện và xử lý phần mềm độc hại đến cơ quan quản lý có thẩm quyền.

Điều này không những tạo ra cơ chế phối hợp minh bạch giữa doanh nghiệp và nhà nước trong bảo vệ hạ tầng mạng, mà còn góp phần định hình chuẩn mực an ninh mạng trong cộng đồng doanh nghiệp và người dùng Internet tại Việt Nam.

2. Định nghĩa pháp lý về phần mềm độc hại

Một điểm đáng chú ý khác của dự thảo là phần định nghĩa chi tiết về "phần mềm độc hại". Theo nội dung dự thảo, đây là loại phần mềm có khả năng gây ra hoạt động bất thường cho một phần hoặc toàn bộ hệ thống thông tin hoặc có thể sao chép, sửa đổi, xóa bỏ trái phép thông tin lưu trữ.

Việc định danh rõ ràng giúp các doanh nghiệp dễ dàng xây dựng quy trình kiểm soát nội bộ, đồng thời nâng cao tính khả thi trong thực thi pháp luật. Khi khái niệm phần mềm độc hại được luật hóa và minh định, các doanh nghiệp sẽ có cơ sở để xây dựng hệ thống lọc phù hợp, tránh tình trạng hiểu nhầm hoặc xử lý cảm tính trong quá trình giám sát.

3. Thành tựu và thách thức của Việt Nam trên hành trình số hóa

Không thể phủ nhận rằng Việt Nam đang bước vào thời kỳ bùng nổ của chuyển đổi số. Quốc gia này hiện đứng đầu Đông Nam Á về số lượng tên miền quốc gia và là một trong mười nước có lưu lượng dữ liệu xuyên biên giới lớn nhất toàn cầu. Chính phủ điện tử ngày càng hoàn thiện, dân số trẻ với trình độ học vấn cao, cùng với tỉ lệ sử dụng điện thoại thông minh và mạng xã hội vượt trội là những yếu tố tạo đà cho phát triển kinh tế số.

Tuy nhiên, đi kèm với những thành tựu đó là hàng loạt nguy cơ hiện hữu. Theo đánh giá từ Bộ Công an, trong những năm gần đây, các hoạt động tấn công mạng, gián điệp mạng và lộ lọt thông tin mật ngày càng có xu hướng phức tạp, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh quốc gia.

Các cơ quan trung ương, doanh nghiệp lớn và tập đoàn công nghệ thường xuyên là mục tiêu của những chiến dịch tấn công có chủ đích. Tin tặc không ngừng cải tiến mã độc, ứng dụng công nghệ mới để vượt qua các hệ thống bảo vệ truyền thống. Điều này đòi hỏi một cơ chế phòng ngừa ngay từ khâu hạ tầng dịch vụ.

4. Doanh nghiệp trong vai trò “cửa ngõ” của an ninh mạng

Trong bối cảnh tội phạm mạng đang không ngừng gia tăng về quy mô và mức độ tinh vi, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ thư điện tử, lưu trữ hay truyền đưa dữ liệu chính là tuyến phòng thủ đầu tiên. Các cuộc tấn công không còn nhằm vào máy chủ hay hệ thống trung tâm, mà đang dịch chuyển đến các điểm yếu trong chuỗi truyền thông, đặc biệt là hộp thư điện tử và nền tảng lưu trữ dữ liệu đám mây.

Dự luật yêu cầu doanh nghiệp phải tích hợp hệ thống lọc phần mềm độc hại trong toàn bộ chuỗi gửi – nhận – lưu trữ là một bước đi tất yếu nhằm khép kín vòng bảo vệ, hạn chế rò rỉ dữ liệu từ đầu vào. Đồng thời, doanh nghiệp cũng phải có trách nhiệm báo cáo cho cơ quan quản lý khi phát hiện dấu hiệu nghi ngờ, từ đó tạo nên mạng lưới cảnh báo sớm, kịp thời khoanh vùng và xử lý mối nguy.

Ngoài ra, các nhà cung cấp dịch vụ Internet cũng được giao nhiệm vụ kiểm soát, phát hiện và ngăn chặn phần mềm độc hại lan truyền trên hệ thống của mình. Cơ quan, tổ chức và cá nhân cũng có nghĩa vụ tuân thủ các hướng dẫn kỹ thuật từ phía nhà nước trong việc xử lý phần mềm độc hại.

5. Khi dữ liệu cá nhân trở thành tài sản bị xâm hại

Một trong những nguy cơ lớn nhất trong thế kỷ 21 không còn là vũ khí vật lý mà chính là dữ liệu cá nhân. Việt Nam hiện đang phải đối mặt với thực trạng dữ liệu bị khai thác và sử dụng tự do trên không gian mạng, dẫn đến sự bùng phát của các loại tội phạm công nghệ cao trong đó phổ biến nhất là lừa đảo, giả mạo, tống tiền.

Dự thảo Luật An ninh mạng mới một lần nữa nhấn mạnh đến sự cần thiết phải bảo vệ dữ liệu cá nhân và nâng cao trách nhiệm quản trị thông tin. Khi phần mềm độc hại xâm nhập vào hệ thống, nó có thể nhanh chóng thu thập, gửi về máy chủ lạ các dữ liệu nhạy cảm như mật khẩu, thông tin ngân hàng, địa chỉ cá nhân, hình ảnh riêng tư.

Do đó, yêu cầu về hệ thống lọc và kiểm soát phần mềm độc hại cũng là một giải pháp gián tiếp để bảo vệ quyền riêng tư vốn đang bị xem nhẹ tại nhiều nền tảng dịch vụ công nghệ hiện nay.

Một hiện tượng đáng lo ngại là sự gia tăng của các nhóm tội phạm nước ngoài hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam. Theo thông tin từ Bộ Công an, nhiều nhóm đối tượng có tổ chức đang sử dụng Việt Nam làm bàn đạp cho các chiến dịch tấn công mạng hoặc lừa đảo quy mô lớn. Chúng chọn các địa phương có vị trí chiến lược về an ninh quốc phòng như TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hải Phòng, Quảng Ninh và Nha Trang để triển khai các hoạt động trái pháp luật.

Điều này càng cho thấy rõ sự cần thiết của một khuôn khổ pháp lý đủ mạnh để có thể chủ động ứng phó. Các nhóm tội phạm quốc tế không chỉ đơn thuần khai thác kỹ thuật số mà còn tận dụng các kẽ hở pháp luật, sự thiếu đồng bộ trong phối hợp quốc tế và sự thiếu nhận thức từ người dùng nội địa.

6. Yêu cầu cấp bách trong quản lý nhà nước

Trước sự phức tạp và biến đổi nhanh chóng của các mối đe dọa an ninh mạng, việc tiếp tục hoàn thiện thể chế, cụ thể hóa trách nhiệm của từng chủ thể tham gia vào không gian mạng là điều cấp thiết. Bộ Công an khẳng định rằng bối cảnh hiện nay đòi hỏi phải có sự đột phá trong công tác quản lý nhà nước về an ninh mạng, nâng cao năng lực phòng chống tội phạm công nghệ cao và bảo vệ dữ liệu người dân.

Dự thảo Luật An ninh mạng lần này chính là một lời đáp cho đòi hỏi đó. Không chỉ là một đạo luật kỹ thuật, văn bản này sẽ góp phần thiết lập lại trật tự pháp lý cho một không gian mạng an toàn, minh bạch và có trách nhiệm hơn.

Dự thảo Luật An ninh mạng đang được Bộ Công an lấy ý kiến từ các bộ, ngành, với mục tiêu sẽ trình Quốc hội xem xét tại kỳ họp thứ 10 vào cuối năm 2025. Đây không đơn thuần là một quy định về kỹ thuật, mà là hành lang pháp lý giúp Việt Nam chủ động bảo vệ lợi ích số của quốc gia trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt.

Khi mọi giá trị xã hội đang được số hóa từ tài sản, thông tin, đến cả danh tính cá nhân thì bảo vệ an ninh mạng chính là bảo vệ chủ quyền quốc gia. Và để làm được điều đó, cần sự đồng thuận, chung tay từ cả Nhà nước, doanh nghiệp và toàn xã hội.