AI đang phát triển chóng mặt nhưng vì sao phụ nữ vẫn dè chừng?

Trong thời đại mà trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành công cụ thiết yếu trong hàng triệu công việc, sự khác biệt về mức độ chấp nhận và sử dụng AI giữa nam giới và phụ nữ ngày càng rõ rệt. Dù lợi ích mà AI mang lại, từ hỗ trợ sáng tạo nội dung đến cải thiện hiệu suất làm việc, đều giống nhau ở cả hai giới, nhiều phụ nữ vẫn ngần ngại ứng dụng công nghệ này. Điều này không chỉ làm giảm tốc độ phát triển của họ mà còn đe dọa mở rộng khoảng cách giới trong năng suất, cơ hội nghề nghiệp và thu nhập. Bài viết dưới đây sẽ phân tích những nguyên nhân sâu xa dẫn đến sự chậm trễ trong việc nữ giới tiếp cận AI, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực giúp thu hẹp khoảng cách này trong tương lai.

1. Những con số không thể bỏ qua

Những nghiên cứu từ các học giả hàng đầu cho thấy phụ nữ sử dụng AI ở mức nền tảng thấp hơn so với nam giới và khoảng cách này tồn tại trên toàn cầu, không phân biệt quốc gia giàu hay đang phát triển.

Phó giáo sư Rembrand Koning và các đồng nghiệp tại Trường Kinh doanh Harvard tiến hành một nghiên cứu toàn diện, phân tích dữ liệu người dùng của các nền tảng như ChatGPT, Perplexity và Claude từ tháng 11/2022 đến tháng 5/2024. Kết quả cho thấy phụ nữ chỉ chiếm khoảng 42 % người dùng trung bình hàng tháng của ChatGPT, với con số tương ứng là 42,4 % cho Perplexity và 31,2 % cho Claude. Theo phân tích dữ liệu từ hơn 3.800 công cụ và ứng dụng tích hợp AI tạo sinh từ tháng 8/2022 đến tháng 7/2025, tỷ lệ này giảm xuống chỉ còn 34,3 %. Những con số này phản ánh một thực trạng rõ ràng: phụ nữ đang tụt phía sau trong việc sử dụng các nền tảng AI nổi bật, ngay cả khi AI có thể mang lại lợi ích tương đương cho họ như cho nam giới.

Một phân tích meta từ 18 nghiên cứu với tổng cộng khoảng 143.000 người tham gia trên toàn cầu cho thấy phụ nữ sử dụng AI tạo sinh ít hơn nam giới khoảng 20 %. Điều đáng chú ý là xu hướng này xuất hiện ở cả những quốc gia có thu nhập cao như Mỹ, Canada, Nhật Bản và những nơi có thu nhập thấp hoặc trung bình như Ấn Độ, Brazil, Kenya. Phó giáo sư Koning đã gọi đây là “một kết quả gây sốc”, bởi nó cho thấy khoảng cách ứng dụng AI không chỉ là định kiến địa phương mà là vấn đề toàn cầu.

Tại Mỹ, theo Deloitte, tỷ lệ phụ nữ sử dụng AI tạo sinh chỉ bằng khoảng một nửa so với nam giới vào năm 2023. Khoảng cách này chỉ được thu hẹp nhẹ trong năm 2024. Một nghiên cứu khi khảo sát khoảng 18.000 người lao động từ 11 ngành nghề khác nhau (hợp tác giữa Đại học Chicago và Cục Thống kê Đan Mạch) cho thấy phụ nữ có xu hướng sử dụng ChatGPT trong công việc thấp hơn nam giới khoảng 16 %, ngay cả khi so sánh những người làm cùng ngành, cùng trách nhiệm. Các con số thống kê từ nhiều nguồn, nhiều quốc gia cho thấy cùng một xu hướng: phụ nữ chậm ứng dụng AI hơn.

2. Vì sao phụ nữ chậm ứng dụng AI?

Có nhiều yếu tố giải thích tại sao phụ nữ sử dụng AI chậm hơn nam giới, trong đó các lý do chính bao gồm: yếu tố đạo đức và uy tín, lo ngại về dữ liệu, thiếu tự tin, rào cản kiến thức và những bất bình đẳng hệ thống.

• Lo ngại về đạo đức và uy tín

Một số nghiên cứu, trong đó có báo cáo của Forbes, cho thấy nhiều phụ nữ e ngại sử dụng AI vì sợ bị xem là thiếu đạo đức hoặc “gian lận”, đặc biệt khi dựa vào nội dung do máy tạo ra. Họ lo lắng rằng thông tin AI cung cấp có thể không đáng tin cậy, ảnh hưởng đến uy tín cá nhân và khiến họ bị đánh giá không công bằng.

Các nữ lãnh đạo và nhà sáng lập thường đặt ra những câu hỏi sâu sắc hơn trước khi sử dụng AI: liệu AI có giúp xây dựng lòng tin từ khách hàng? Liệu việc sử dụng AI có ảnh hưởng tới quyền riêng tư của dữ liệu hay không? Theo Alisa Sydow, phó giáo sư Trường Kinh doanh ESCP, những người phụ nữ giỏi có xu hướng cân nhắc nhiều yếu tố hơn trước khi triển khai AI, thay vì chỉ tập trung vào việc ra sản phẩm nhanh nhất.

• Thiếu kiến thức và cảm giác không an toàn về công nghệ

Một nghiên cứu trên tạp chí Economics Letters chỉ ra rằng 50 % nam giới đã sử dụng AI tạo sinh trong 12 tháng qua, so với chỉ 37 % phụ nữ. Khoảng cách này không được giải thích bởi các yếu tố nhân khẩu như tuổi, học vấn hay thu nhập, mà chủ yếu là do sự khác biệt về kiến thức tự cảm nhận và sự tin tưởng vào công nghệ. Những người có kiến thức hạn chế hơn thường cảm thấy không có đủ năng lực tiếp cận AI và đa số là phụ nữ.

Một số nghiên cứu từ châu Á cho thấy phụ nữ ít được tiếp cận với công nghệ AI trong giáo dục đại học bởi các yếu tố như văn hóa, định kiến giới và thiếu tiếp xúc với công cụ, khiến họ không tự tin ứng dụng AI.

• Tâm lý lo lắng, e dè về việc sử dụng AI

Một khảo sát tâm lý học đã cho thấy phụ nữ thường trải qua mức độ lo lắng về AI cao hơn, đồng thời có thái độ kém tích cực hơn với công nghệ này. Họ tự đánh giá kiến thức về AI thấp hơn và sử dụng AI ít hơn so với nam giới. Tình trạng “bất an” với AI khiến họ thận trọng, thậm chí chần chừ, khi tiếp cận công nghệ mới.

• Thiếu kiến thức thực tiễn trong giáo dục

Nghiên cứu thực hiện với sinh viên giáo dục đại học ở Na Uy chỉ ra rằng nam giới sử dụng chatbot AI tạo sinh trong nhiều ứng dụng hơn, trong khi phụ nữ thường chỉ dùng để viết hoặc hỗ trợ, đồng thời thể hiện nhiều băn khoăn về việc AI có thể làm suy yếu khả năng tư duy độc lập; họ cần kỹ năng để đánh giá khi nào nên dùng và tin vào thông tin AI.

• Điều kiện làm việc không khuyến khích

Theo số liệu từ Deloitte, phụ nữ nhận được ít khuyến khích và đào tạo để sử dụng AI tại nơi làm việc. Chẳng hạn, chỉ có khoảng 61 % phụ nữ cảm thấy công ty khuyến khích sử dụng AI, so với 83 % ở nam giới; chỉ 49 % phụ nữ được đào tạo cách sử dụng AI, trong khi tỷ lệ tương ứng ở nam giới là 79 %. Tình trạng này càng khiến phụ nữ cảm thấy bị bỏ lại phía sau.

3. Những hệ quả nguy hại nếu không kịp thời hành động

Nếu phụ nữ tiếp tục chậm tiếp cận AI tạo sinh, họ có thể bỏ lỡ cơ hội tăng năng suất như đã được ghi nhận trong nhiều nghiên cứu. Phó giáo sư Anders Humlum tại Trường Kinh doanh Booth nhấn mạnh rằng những người không tận dụng AI có nguy cơ mất lợi thế trong công việc. Điều này có thể dẫn đến khoảng cách về thu nhập, khả năng thăng tiến và làm tăng bất bình đẳng giới trong nghề nghiệp.

Chưa kể, việc phụ nữ không tham gia nhiều trong quá trình sử dụng AI cũng ảnh hưởng đến hướng phát triển của chính AI. Nếu AI chủ yếu được nam giới sử dụng, các công cụ có thể lặp lại hoặc làm trầm trọng hơn các định kiến vốn có. Vì vậy việc cả hai giới đều tích cực sử dụng AI sẽ giúp hệ thống trở nên trung tính hơn.

4. Các giải pháp để thu hẹp khoảng cách AI giữa nam và nữ

Trước thực trạng đáng lo ngại, nhiều chuyên gia đã đưa ra các giải pháp thiết thực và cấp thiết để đẩy nhanh tiến trình gender parity trong lĩnh vực AI.

4.1 Yêu cầu trong doanh nghiệp: bắt buộc sử dụng AI tạo sinh

Phó giáo sư Koning cho rằng đơn giản chỉ khuyến khích là không đủ; doanh nghiệp có thể áp đặt việc sử dụng AI như một phần trong quy trình làm việc. Khi nhân viên đều sử dụng AI đều đặn, hệ thống sẽ học từ nhiều người dùng hơn, giảm bias và tăng tính toàn diện.

4.2 Tăng cường đào tạo và hỗ trợ

Ritu Jyoti, Giám đốc nghiên cứu thị trường dữ liệu và AI tại International Data Corp (IDC), đề xuất xây dựng các chương trình đào tạo toàn diện: hội thảo, khóa học trực tuyến và tư vấn cá nhân nhằm đảm bảo mọi nhân viên có cơ hội tiếp cận và sử dụng AI thành thạo. Anders Humlum cũng đồng tình: những bài tập thực tế giúp nhân viên, đặc biệt là phụ nữ, tăng tự tin hơn khi sử dụng ChatGPT hay các công cụ AI trong công việc. Bên cạnh đó, cần xây dựng các hướng dẫn rõ ràng để “bình thường hóa” việc dùng AI, đồng thời chia sẻ những câu chuyện thành công từ nữ nhân viên sử dụng AI để truyền cảm hứng cho người khác.

4.3 Cải thiện lòng tin và minh bạch dữ liệu

Theo Deloitte, dù phụ nữ đang nhanh chóng bắt kịp nam giới về tốc độ ứng dụng AI, họ vẫn có mức độ tin tưởng thấp hơn chỉ một phần ba phụ nữ cảm thấy chắc chắn rằng nhà cung cấp AI sẽ bảo vệ dữ liệu của họ, so với gần 60 % ở nam giới. Điều này cản trở họ sử dụng AI đều đặn hoặc nâng cấp thiết bị tích hợp AI. Các công ty cần ưu tiên bảo mật dữ liệu, minh bạch quy trình và cho người dùng quyền kiểm soát dữ liệu của mình để xây dựng lòng tin.

4.4 Làm mẫu vai trò nữ giới trong công nghệ

Việc có nhiều phụ nữ thành công trong lĩnh vực AI hoặc sử dụng AI hiệu quả sẽ khích lệ nhóm khác học hỏi và vượt qua rào cản tâm lý. Việc phô diễn, chia sẻ những trường hợp này như hình mẫu là một chiến thuật hiệu quả để thu hẹp khoảng cách.

4.5 Hướng đến chính sách và cấu trúc bình đẳng giới

Các khuyến nghị từ nghiên cứu tại châu Á nhấn mạnh cần xây dựng các khung chính sách, hướng dẫn đạo đức và cơ chế hỗ trợ mang tính giới để loại bỏ rào cản. AI trong giáo dục hoặc doanh nghiệp phải được thiết kế song song với văn hóa mở, tiếp cận bình đẳng và khuyến khích nữ giới tham gia ở các cấp điều hành và chính sách.

5. Tương lai là bình đẳng hay tiếp tục bỏ lỡ?

Tin tốt là khoảng cách đang thu hẹp. Deloitte dự đoán rằng đến cuối năm 2025, phụ nữ ở Mỹ có thể ngang hoặc vượt nam giới về sử dụng AI tạo sinh. Tưởng tượng một tương lai nơi phụ nữ không chỉ bắt kịp mà còn dẫn đầu về sáng tạo nội dung, hiệu suất công việc và đổi mới với AI đó là viễn cảnh đáng mong đợi.

Không chỉ vậy, nếu phụ nữ tham gia đầy đủ vào quá trình tiếp xúc và sử dụng AI, chính hệ thống AI cũng sẽ trở nên công bằng hơn, giảm bias và phù hợp với nhu cầu đa dạng hơn của xã hội.

Tuy nhiên, để đạt được điều này cần nỗ lực đồng bộ từ nhiều phía: chính phủ, doanh nghiệp, tổ chức giáo dục và bản thân mỗi phụ nữ. Việc đầu tư vào đào tạo, bảo đảm an toàn dữ liệu, truyền cảm hứng từ những vai trò mẫu và thiết kế công nghệ có mục vụ gắn kết sẽ tạo nên một nền tảng bền vững cho tương lai công nghệ bình đẳng.

6. Tổng kết

Khoảng cách giới trong việc ứng dụng AI không chỉ là câu chuyện của quyền lợi cá nhân mà còn là vấn đề xã hội và kinh tế toàn cầu. Dù phụ nữ đã chậm tiếp cận AI hơn nam giới nhưng mức chênh lệch này có thể được thu hẹp nếu chúng ta hành động kịp thời. Từ việc yêu cầu sử dụng AI trong môi trường làm việc, tăng cường đào tạo, chứng minh lợi ích thực tiễn, cải thiện lòng tin đến thúc đẩy vai trò lãnh đạo nữ trong công nghệ, mọi nỗ lực đều góp phần giải quyết vấn đề cấp thiết này.

Việc nữ giới sử dụng AI không chỉ giúp họ phát triển nghề nghiệp mà còn giúp cả nền kinh tế tận dụng tốt nhất nguồn lực con người đa dạng. AI không nên là công cụ tạo ra khoảng cách mà cần trở thành phương tiện để san bằng mọi rào cản. Hy vọng bài viết này cung cấp đủ góc nhìn và giải pháp sâu sắc để bạn đọc thấy rõ vấn đề không còn là “liệu phụ nữ có nên dùng AI?” mà là “làm sao để tất cả đều sử dụng AI một cách tự tin và hiệu quả nhất”.