Sinh viên IT chật vật tìm việc giữa cơn bão AI

Trong nhiều năm liền, ngành khoa học máy tính từng được coi là “thánh địa” của những giấc mơ nghề nghiệp. Hình ảnh một sinh viên tốt nghiệp với tấm bằng cử nhân trong tay và nhanh chóng nhận được công việc kỹ sư phần mềm lương cao đã trở thành khuôn mẫu lý tưởng mà nhiều thế hệ hướng tới. Thời kỳ hoàng kim ấy gắn liền với những năm bùng nổ Internet, sự xuất hiện của smartphone và các nền tảng mạng xã hội, khi nhu cầu về nhân lực công nghệ luôn vượt xa số lượng cung ứng.

1. Tấm bằng khoa học máy tính không còn là "vé vàng"

Thế nhưng, tình hình hiện tại đã khác đi quá nhiều. Câu chuyện của Abraham Rubio (một sinh viên Mỹ) vừa tốt nghiệp khoa học máy tính vào tháng 5 nhưng đã gửi tới 20 hồ sơ xin việc mà chưa nhận được bất kỳ phản hồi tích cực nào. Nó phản ánh thực trạng đáng buồn: tấm bằng khoa học máy tính, vốn được coi là “tấm vé vàng”, nay đang mất dần giá trị.

Một báo cáo của Oxford Economics vào tháng 5 vừa qua cho thấy việc làm cho sinh viên mới tốt nghiệp ngành khoa học máy tính và toán học đã giảm 8% kể từ năm 2022. Con số tưởng chừng nhỏ nhưng lại phơi bày xu hướng đáng lo ngại: nhu cầu tuyển dụng không còn tăng mạnh mà đang suy giảm, trong khi số lượng sinh viên theo học ngành này vẫn không ngừng tăng. Tệ hơn, trên Indeed số lượng vị trí tuyển dụng cho các công việc phát triển phần mềm đã giảm tới 71% từ tháng 2/2022 đến tháng 8/2025.

Julio Rodriguez, một sinh viên khác, thậm chí đã phải gửi hơn 150 hồ sơ trước khi nhận được một lời mời làm việc vào mùa hè. Anh kể lại cảm giác vừa mừng vừa lo: mừng vì cuối cùng cũng tìm được công việc kỹ sư dữ liệu nhưng nỗi lo vẫn còn đó, khi làn sóng sa thải nhân sự công nghệ diễn ra ngày một nhiều. Sự bất ổn không chỉ tồn tại ở giai đoạn xin việc mà còn ám ảnh ngay cả khi đã có được vị trí mong muốn.

Nick Vinokour lại có một trải nghiệm khác. Sau khi tốt nghiệp, anh may mắn được nhận vào Scale AI, một trong những công ty khởi nghiệp được đánh giá cao về tiềm năng trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo. Thế nhưng, niềm vui chưa kéo dài được bao lâu thì Scale AI tái cơ cấu và anh bị mất việc. Vinokour tin rằng những công cụ AI như Microsoft Copilot hay Cursor đang dần thay đổi cấu trúc lao động, đặc biệt là với các vị trí kỹ sư phần mềm cấp thấp. Những công việc vốn được coi là “cửa ngõ” để sinh viên mới ra trường tích lũy kinh nghiệm nay đang bị đe dọa bởi sự tự động hóa.

Không chỉ dừng lại ở các câu chuyện cá nhân, xu hướng chung cũng phản ánh sự khắc nghiệt. Trên TikTok, nơi giới trẻ thường chia sẻ trải nghiệm, một người dùng tên Lili đã đăng tải video khuyên sinh viên không nên theo học khoa học máy tính bởi sự thiếu ổn định. Hàng chục bình luận đồng tình, bày tỏ nỗi lo tương tự. Thậm chí, theo số liệu của Ngân hàng Dự trữ Liên bang New York, tỷ lệ thất nghiệp của sinh viên mới tốt nghiệp ngành khoa học máy tính hiện ở mức 6,1%, cao hơn cả những ngành vốn được cho là khó xin việc như lịch sử nghệ thuật (3%) hay tiếng Anh (4,9%).

Những con số này cho thấy một thực tế phũ phàng: việc sở hữu tấm bằng khoa học máy tính không còn đồng nghĩa với sự đảm bảo về việc làm. Thị trường lao động đang thay đổi và những ai bước vào ngành công nghệ hiện nay buộc phải đối diện với một cuộc cạnh tranh gay gắt hơn bao giờ hết.

2. Nỗi lo lớn nhất của người trẻ mang tên AI

Nếu như trong thập kỷ trước, sinh viên tốt nghiệp ngành công nghệ phải cạnh tranh chủ yếu với nhau, thì giờ đây, họ có thêm một “đối thủ” mới mang tên trí tuệ nhân tạo. AI, vốn được ca ngợi như công cụ giúp nâng cao năng suất, giờ đây lại trở thành nỗi lo sợ lớn nhất của những người đang tìm cách đặt chân vào ngành phát triển phần mềm.

Các công ty công nghệ đang ngày càng sử dụng AI để tự động hóa quy trình lập trình. Trước đây, một đội ngũ gồm nhiều kỹ sư phần mềm cấp thấp sẽ đảm nhận những phần việc lặp đi lặp lại như viết code mẫu, kiểm thử cơ bản hay xử lý bug nhỏ. Nhưng nay, các công cụ như GitHub Copilot có thể viết hàng trăm dòng code chỉ từ vài dòng mô tả, trong khi hệ thống AI mới nổi như Cursor của Anysphere còn có thể hiểu và chỉnh sửa toàn bộ dự án. Hệ quả là nhu cầu tuyển dụng nhân sự giảm, đặc biệt ở những vị trí sơ cấp.

Ngay cả các tập đoàn công nghệ lớn cũng không nằm ngoài làn sóng này. Microsoft, công ty đạt mức vốn hóa 4 nghìn tỷ USD, vừa tuyên bố sa thải 9.000 nhân viên. CEO Satya Nadella thẳng thắn chia sẻ rằng 30% mã nguồn của Microsoft hiện nay được viết bởi AI. Điều đó có nghĩa, nếu trước đây cần 10 lập trình viên để hoàn thành một dự án, thì nay chỉ cần 7 người cùng với AI hỗ trợ đã đủ.

Trường hợp của Danny Stalmakov (một lập trình viên ở Đức) cũng minh họa rõ sự thay đổi này. Dù đã có kinh nghiệm, anh vẫn phải gửi hàng trăm hồ sơ mà không nhận được phản hồi tích cực, với lý do quá nhiều ứng viên cùng cạnh tranh cho một vị trí. Thậm chí, trong công việc hiện tại, anh nhận thấy tới 80% nhiệm vụ của mình có thể được AI xử lý. Dù năng suất công việc tăng vượt bậc nhưng điều này đồng nghĩa số lượng nhân sự cần thiết giảm đi. “Các công ty từng cần 5 lập trình viên giờ chỉ cần 3”, anh chia sẻ, đầy lo lắng cho tương lai.

Rubio cũng bộc lộ cảm giác bất an. Anh cho rằng mình đang phải “cạnh tranh trực tiếp với AI” để có thể chen chân vào ngành. Đối với những sinh viên mới tốt nghiệp, vốn đã thiếu kinh nghiệm, việc phải đối mặt với một “đối thủ” không biết mệt mỏi như AI càng khiến cuộc đua thêm khốc liệt.

Điều đáng chú ý là nỗi lo này không chỉ dừng lại ở lớp sinh viên. Ngay cả những người đang đi làm cũng đứng trước sự đe dọa. Một khi công việc đã được AI thay thế phần lớn, các kỹ sư sẽ phải tìm ra cách để chứng minh giá trị riêng của mình, nếu không muốn bị đào thải. Tương lai ngành phát triển phần mềm vì thế đang ở trong tình trạng “vừa hứa hẹn vừa bất định”: AI mở ra khả năng sáng tạo và năng suất chưa từng có nhưng cũng đồng thời đặt ra dấu hỏi về vị trí của con người.

3. Giáo dục thay đổi theo làn sóng AI

Trong bối cảnh đó, giáo dục cũng đang buộc phải thay đổi. Các trường đại học, trung tâm đào tạo lập trình và thậm chí cả doanh nghiệp đều đang phải nhìn lại cách thức đào tạo của mình để chuẩn bị cho một thế hệ kỹ sư mới, thế hệ vừa phải giỏi kiến thức nền tảng vừa phải biết cách tận dụng AI như một công cụ.

Đại học Washington đã đi đầu với việc triển khai khóa học “phát triển phần mềm có hỗ trợ AI”. Khóa học này tập trung vào việc dạy sinh viên sử dụng các công cụ AI một cách hiệu quả, hiểu cách chúng hoạt động và kết hợp chúng trong quy trình phát triển. Tuy nhiên, trường cũng nhấn mạnh rằng các môn học cơ bản như cấu trúc dữ liệu, thuật toán, hệ điều hành vẫn sẽ cấm sử dụng AI để đảm bảo sinh viên không bỏ qua những kiến thức nền tảng quan trọng. Điều này phản ánh sự cân bằng khó khăn: làm sao để sinh viên có thể làm chủ AI mà không bị lệ thuộc hoàn toàn vào nó.

Không chỉ các trường đại học, những tổ chức đào tạo ngắn hạn cũng đang bắt nhịp xu hướng. General Assembly cho biết ngày càng nhiều học viên của họ là giám đốc, trưởng phòng nhân sự hay chuyên viên kinh doanh muốn trang bị kỹ năng AI. Điều này cho thấy AI không chỉ ảnh hưởng đến lập trình viên mà còn lan tỏa tới mọi lĩnh vực công việc. General Assembly đã bắt đầu thiết kế các chương trình đào tạo AI phù hợp cho nhiều đối tượng, từ người mới bước vào ngành cho tới những lãnh đạo cấp cao.

Các chuyên gia công nghệ vẫn khẳng định giá trị của tấm bằng khoa học máy tính. Deepak Singh  (Phó Chủ tịch Amazon Web Services) nhấn mạnh rằng trong kỷ nguyên AI, tư duy phản biện và khả năng sáng tạo trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Khi AI đảm nhận các công việc đơn giản, con người sẽ có nhiều thời gian hơn để tập trung vào những ý tưởng phức tạp, giải quyết các bài toán khó và đưa ra các quyết định chiến lược.

Tuy nhiên, không phải ai cũng cảm thấy lạc quan. Kyle Holm (Phó Chủ tịch tại công ty tư vấn Sequoia) cho rằng sự bùng nổ AI lần này không đi theo chu kỳ công nghệ thông thường mà có thể tạo ra sự thay đổi căn bản về cách thức thị trường vận hành. Điều này khiến cho những người vừa tốt nghiệp khó có thể dựa vào các kinh nghiệm lịch sử để định hình chiến lược nghề nghiệp của mình.

Ở góc nhìn khác, David Barajas (một kỹ sư phần mềm với hơn một thập kỷ kinh nghiệm) lại tin rằng AI sẽ thay đổi công việc chứ không xóa sổ nó. Ông cho rằng sự khác biệt sẽ nằm ở việc ai biết tận dụng AI như một công cụ. “AI sẽ không thay thế bạn với tư cách một kỹ sư”, ông nhấn mạnh. “Nhưng một kỹ sư biết cách dùng AI sẽ thay thế bạn”.

Thông điệp này có lẽ cũng là lời nhắn gửi quan trọng nhất dành cho thế hệ sinh viên công nghệ hôm nay: thay vì lo sợ bị AI cạnh tranh, hãy học cách hợp tác cùng nó. Chỉ có như vậy, “giấc mơ lập trình” mới không biến thành cơn ác mộng trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.