Mô hình Gutenberg: Ứng dụng hiệu quả trong thiết kế UX/UI

Trong lĩnh vực thiết kế UX/UI hiện đại, việc hiểu hành vi thị giác của người dùng là yếu tố tiên quyết để xây dựng giao diện hiệu quả. Một trong những nguyên lý thị giác kinh điển nhưng vẫn giữ nguyên giá trị ứng dụng chính là mô hình Gutenberg. Dù đã ra đời từ lâu, mô hình này vẫn là công cụ nền tảng giúp các nhà thiết kế kiểm soát luồng thông tin, định hướng ánh nhìn và nâng cao trải nghiệm người dùng. Bài viết này sadesign sẽ phân tích chi tiết mô hình Gutenberg và cách áp dụng nó một cách linh hoạt vào các dự án UX/UI hiện đại.

1. Khái niệm mô hình Gutenberg là gì?

Mô hình Gutenberg – hay còn được gọi là Gutenberg Diagram – là một sơ đồ trực quan mô phỏng cách mắt người quét và tiếp nhận thông tin trên một bề mặt hai chiều, thường là trên giấy hoặc màn hình. Được phát triển bởi nhà typographer Edmund C. Arnold trong thế kỷ 20, mô hình này giả định rằng mắt người phương Tây sẽ bắt đầu từ phía trên bên trái và di chuyển theo hướng chéo xuống góc dưới bên phải theo trình tự đọc tự nhiên của ngôn ngữ Latinh.

Mua Photoshop Bản Quyền Giá Rẻ

Khác với các mô hình đọc nâng cao như Z-pattern hoặc F-pattern, Gutenberg Diagram được sử dụng phổ biến trong các thiết kế có bố cục đơn giản, mang tính cân đối cao. Nó không chỉ giúp xác định vùng “nóng” trong thiết kế mà còn là tiền đề để các nhà thiết kế xây dựng bố cục có khả năng dẫn dắt thị giác hiệu quả.

2. Bốn vùng thị giác chính trong Gutenberg Diagram

Mô hình Gutenberg chia bề mặt thiết kế thành bốn khu vực chính:

2.1. Primary Optical Area (Góc nhìn chính – Trên trái)

Đây là nơi người dùng bắt đầu quá trình đọc. Mọi ánh nhìn đầu tiên đều hướng đến khu vực này. Vì thế, đây là vị trí lý tưởng để đặt các nội dung quan trọng như tiêu đề, logo thương hiệu hoặc thông điệp chính.

2.2. Strong Fallow Area (Vùng di chuyển mạnh – Trên phải)

Đây là điểm mà ánh nhìn sẽ di chuyển tiếp theo sau vùng chính. Tuy không mạnh mẽ bằng vùng đầu tiên, khu vực này vẫn nhận được sự chú ý đáng kể. Những nút CTA phụ, hình ảnh nổi bật hoặc các gợi ý điều hướng thường được đặt tại đây.

2.3. Weak Fallow Area (Vùng yếu – Dưới trái)

Vùng này ít nhận được sự quan tâm nhất trong toàn bộ sơ đồ. Nếu không có yếu tố thị giác hấp dẫn, người dùng thường sẽ lướt qua khu vực này. Tuy nhiên, vẫn có thể tận dụng nó cho các yếu tố bổ sung hoặc chi tiết phụ trợ.

2.4. Terminal Area (Vùng kết thúc – Dưới phải)

Đây là điểm dừng của ánh nhìn – nơi người dùng sẽ dừng lại sau khi hoàn tất hành trình thị giác theo mô hình. Do vậy, đây là nơi lý tưởng để đặt nút kêu gọi hành động (CTA), biểu mẫu đăng ký hoặc thông tin chốt đơn.

2.5 Cách mắt người di chuyển theo mô hình Gutenberg khi đọc văn bản

Khi tiếp cận một trang văn bản (hoặc một giao diện có cấu trúc tương tự), mắt người thường bắt đầu từ góc trên bên trái, di chuyển theo chiều ngang sang phải, sau đó xuống dòng và lặp lại quá trình này, tạo thành một đường quét hình chữ "Z" hoặc một đường chéo nhẹ. Vùng ưu tiên là điểm bắt đầu, vùng cuối cùng là điểm kết thúc tự nhiên, vùng mù quán tính thường bị bỏ qua, và vùng trung tâm có thể thu hút sự chú ý nếu có nội dung hấp dẫn.

2.6 Tại sao mô hình Gutenberg vẫn relevant trong thiết kế kỹ thuật số? 

Mặc dù môi trường đọc đã thay đổi với sự xuất hiện của màn hình và các thiết bị kỹ thuật số, thói quen đọc cơ bản của con người vẫn còn ảnh hưởng mạnh mẽ. Mô hình Gutenberg cung cấp một khuôn khổ hữu ích để hiểu cách người dùng có xu hướng tiếp nhận thông tin trên giao diện kỹ thuật số, đặc biệt là các trang có nhiều văn bản hoặc cấu trúc tương tự như trang in. Bằng cách thiết kế dựa trên mô hình này, các nhà thiết kế có thể tối ưu hóa luồng đọc và đảm bảo rằng thông tin quan trọng được đặt ở những vị trí dễ thấy nhất.

3. Bốn Vùng "Vàng" Của Gutenberg Diagram và Ý Nghĩa Thiết Kế UX/UI

• Vùng Ưu Tiên Trên Cùng Bên Trái (Top-Left):

  • Vị trí "neo đậu" thị giác đầu tiên: Đây là nơi người dùng thường nhìn vào đầu tiên khi truy cập một trang.

  • Tầm quan trọng của nó: Do đó, vùng này rất quan trọng để đặt các yếu tố thu hút sự chú ý ngay lập tức, chẳng hạn như logo, tiêu đề chính, hoặc thông tin quan trọng nhất mà bạn muốn người dùng nhìn thấy đầu tiên.

• Vùng Cuối Cùng Bên Phải (Bottom-Right):

  • Điểm kết thúc hành trình thị giác: Đây thường là nơi mắt người dừng lại sau khi quét qua trang.

  • Vai trò kêu gọi hành động: Vùng này là vị trí lý tưởng để đặt các lời kêu gọi hành động (CTA) quan trọng, chẳng hạn như nút "Mua ngay", "Đăng ký", hoặc "Liên hệ". Việc đặt CTA ở cuối hành trình đọc tự nhiên có thể tăng khả năng người dùng thực hiện hành động mong muốn.

• Vùng Mù Quán Tính (Diagonal Scan):

  • Khu vực ít được chú ý: Do thói quen đọc lướt theo đường chéo, vùng này thường nhận được ít sự chú ý hơn so với hai vùng ưu tiên và kết thúc.

  • Cách tối ưu hóa nó: Nên tránh đặt các thông tin quan trọng hoặc CTA chính ở vùng này. Thay vào đó, có thể sử dụng nó cho các yếu tố hỗ trợ, thông tin thứ yếu, hoặc các yếu tố trang trí không quá quan trọng.

• Vùng Trung Tâm (Center):

  • "Sân khấu chính" của nội dung: Đây là khu vực mà mắt người có thể tập trung vào sau khi đã quét qua vùng ưu tiên.

  • Cách thu hút sự tập trung: Vùng trung tâm là nơi lý tưởng để đặt nội dung chính, hình ảnh hoặc video nổi bật, hoặc các thông điệp quan trọng mà bạn muốn người dùng ghi nhớ. Sử dụng hệ thống phân cấp thị giác (kích thước, màu sắc, độ tương phản) để làm nổi bật các yếu tố trong vùng này.

4. Ứng Dụng "Thần Thánh" Của Gutenberg Diagram Trong Thiết Kế UX/UI

• Bố cục trang web và ứng dụng: Mô hình Gutenberg cung cấp một nền tảng vững chắc để xây dựng bố cục trang web và ứng dụng một cách rõ ràng và trực quan. Bằng cách chia trang thành các vùng theo mô hình, nhà thiết kế có thể sắp xếp các thành phần giao diện một cách chiến lược để hướng dẫn thị giác người dùng một cách tự nhiên. Ví dụ, menu điều hướng chính thường được đặt ở vùng ưu tiên trên cùng bên trái, trong khi nội dung chính chiếm vùng trung tâm.

• Sắp xếp nội dung quan trọng: Để đảm bảo thông tin cốt lõi được người dùng chú ý ngay lập tức, hãy đặt nó ở vùng ưu tiên trên cùng bên trái. Các thông tin hỗ trợ hoặc ít quan trọng hơn có thể được đặt ở vùng mù quán tính hoặc vùng trung tâm với độ ưu tiên thị giác thấp hơn.

• Thiết kế lời kêu gọi hành động (Call to Action - CTA): Vùng cuối cùng bên phải là vị trí lý tưởng để đặt các CTA quan trọng. Khi người dùng đã quét qua nội dung, việc đặt CTA ở điểm kết thúc tự nhiên của hành trình thị giác sẽ tăng khả năng họ thực hiện hành động mong muốn (mua hàng, đăng ký, liên hệ...).

• Điều hướng người dùng: Bằng cách tuân theo mô hình Gutenberg, nhà thiết kế có thể tạo ra một luồng đọc và tương tác tự nhiên. Người dùng có xu hướng di chuyển mắt theo đường chéo, vì vậy việc sắp xếp các yếu tố điều hướng (ví dụ: các nút "tiếp theo", "xem thêm") theo hướng này có thể giúp họ dễ dàng khám phá nội dung.

• Thiết kế trang sản phẩm: Trên trang sản phẩm, hình ảnh sản phẩm nổi bật thường được đặt ở vùng trung tâm hoặc vùng ưu tiên để thu hút sự chú ý. Các thông tin chi tiết về sản phẩm, mô tả và giá cả có thể được sắp xếp theo luồng đọc từ trên xuống dưới và từ trái sang phải. Nút "Thêm vào giỏ hàng" hoặc "Mua ngay" nên được đặt ở vùng cuối cùng bên phải để khuyến khích hành động mua.

• Thiết kế trang tin tức và blog: Trong thiết kế trang tin tức hoặc blog, tiêu đề bài viết thường nằm ở vùng ưu tiên. Nội dung bài viết sẽ chiếm vùng trung tâm, và các yếu tố liên quan như thanh bên (sidebar) chứa các bài viết liên quan hoặc quảng cáo có thể được đặt ở vùng mù quán tính hoặc bên phải.

• Thiết kế biểu mẫu (forms): Khi thiết kế biểu mẫu, việc sắp xếp các trường theo luồng đọc Gutenberg có thể giúp người dùng hoàn thành chúng một cách dễ dàng. Các trường quan trọng nên được đặt ở phần trên bên trái, và nút "Gửi" thường được đặt ở góc dưới bên phải.

5. So Sánh Mô Hình Gutenberg Với Các Mô Hình Điều Hướng Thị Giác Khác

• Mô hình chữ F (F-Pattern): Mô hình chữ F phổ biến trên các trang web có nhiều nội dung văn bản. Người dùng thường đọc theo một đường ngang ở đầu trang, sau đó quét xuống và đọc một đường ngang ngắn hơn, tạo thành hình chữ F. Các điểm quan trọng nên được đặt dọc theo hai đường ngang này và cột bên trái.

• Mô hình chữ Z (Z-Pattern): Mô hình chữ Z thường xuất hiện trên các trang web có ít văn bản và nhiều yếu tố hình ảnh. Mắt người di chuyển theo đường chữ Z: từ trái sang phải ở trên cùng, xuống đường chéo, và sau đó từ trái sang phải ở dưới cùng. Các yếu tố quan trọng nên được đặt dọc theo đường chữ Z này.

• Điểm khác biệt và sự phù hợp của từng mô hình trong các tình huống thiết kế khác nhau:

  • Gutenberg: Phù hợp với các trang có cấu trúc tương tự văn bản in, nơi người dùng có xu hướng đọc từ trái sang phải và từ trên xuống dưới một cách tuần tự.

  • F-Pattern: Thích hợp cho các trang có nhiều văn bản, như trang blog, bài viết, hoặc trang kết quả tìm kiếm, nơi người dùng có xu hướng quét nhanh để tìm thông tin quan trọng.

  • Z-Pattern: Hiệu quả cho các trang chủ hoặc trang đích có ít văn bản và tập trung vào hình ảnh hoặc các yếu tố trực quan để thu hút sự chú ý ban đầu.

• Khi nào nên sử dụng Gutenberg, F-Pattern hay Z-Pattern? Việc lựa chọn mô hình phụ thuộc vào loại nội dung, mục tiêu của trang và hành vi dự kiến của người dùng. Nếu trang có cấu trúc đọc tuần tự, Gutenberg là một lựa chọn tốt. Nếu trang chứa nhiều văn bản cần quét nhanh, F-Pattern sẽ hiệu quả hơn. Nếu trang tập trung vào yếu tố trực quan và kêu gọi hành động nhanh chóng, Z-Pattern có thể phù hợp hơn.

6. Nguyên Tắc Vàng Khi Áp Dụng Gutenberg Diagram Trong Thiết Kế

• Ưu tiên nội dung quan trọng ở vùng trên cùng bên trái: Đây là "vị trí vàng" để thu hút sự chú ý ban đầu và truyền tải thông điệp cốt lõi.

• Đặt lời kêu gọi hành động ở vùng dưới cùng bên phải: Tận dụng điểm kết thúc tự nhiên của hành trình thị giác để khuyến khích người dùng thực hiện hành động mong muốn.

• Sử dụng vùng trung tâm để thu hút sự tập trung vào nội dung chính: Đây là "sân khấu chính" để trình bày thông tin quan trọng, hình ảnh hoặc video nổi bật.

• Cân nhắc việc đặt các yếu tố hỗ trợ hoặc ít quan trọng hơn ở vùng mù quán tính: Tránh đặt các yếu tố quan trọng ở khu vực này vì nó thường ít được chú ý.

• Kiểm tra và điều chỉnh bố cục dựa trên hành vi người dùng thực tế: Sử dụng các công cụ theo dõi ánh mắt và bản đồ nhiệt để hiểu cách người dùng thực sự tương tác với giao diện và điều chỉnh bố cục cho phù hợp.

7. Những Lưu Ý Quan Trọng Khi Sử Dụng Mô Hình Gutenberg

• Không phải là quy tắc tuyệt đối: Mô hình Gutenberg là một hướng dẫn hữu ích, nhưng không phải là một quy tắc bất di bất dịch. Trong một số trường hợp, việc phá vỡ mô hình một cách sáng tạo có thể mang lại hiệu quả bất ngờ.

• Ảnh hưởng của văn hóa đọc: Mô hình Gutenberg dựa trên thói quen đọc từ trái sang phải. Đối với các ngôn ngữ và văn hóa đọc từ phải sang trái (ví dụ: tiếng Ả Rập, tiếng Hebrew), mô hình này sẽ đảo ngược.

• Thiết kế responsive: Khi thiết kế cho nhiều kích thước màn hình khác nhau, cần đảm bảo rằng các nguyên tắc của mô hình Gutenberg vẫn được áp dụng một cách linh hoạt và hiệu quả trên các thiết bị di động và máy tính bảng.

• Mục tiêu và nội dung của trang: Mục đích cụ thể của trang và loại nội dung sẽ ảnh hưởng đến cách áp dụng mô hình Gutenberg. Một trang đích tập trung vào chuyển đổi có thể có bố cục khác với một trang blog chứa nhiều văn bản.

8. Kết Hợp Gutenberg Diagram Với Các Nguyên Tắc Thiết Kế UX/UI Khác

• Tính nhất quán (Consistency): Áp dụng mô hình Gutenberg một cách nhất quán trên toàn bộ trang web hoặc ứng dụng sẽ giúp người dùng quen thuộc với bố cục và dễ dàng điều hướng.

• Hệ thống phân cấp thị giác (Visual Hierarchy): Sử dụng kích thước, màu sắc, độ tương phản và vị trí để tạo ra một hệ thống phân cấp rõ ràng, hướng dẫn mắt người dùng qua các yếu tố quan trọng theo luồng Gutenberg.

• Khoảng trắng (Whitespace): Sử dụng khoảng trắng một cách hiệu quả xung quanh các vùng Gutenberg để tạo không gian "thở" và giúp người dùng tập trung vào nội dung chính.

• Khả năng đọc (Readability): Lựa chọn font chữ, kích thước và khoảng cách dòng phù hợp để đảm bảo người dùng có thể đọc nội dung dễ dàng khi di chuyển mắt theo mô hình Gutenberg.

9. Các Công Cụ Hỗ Trợ Phân Tích Điều Hướng Thị Giác và Áp Dụng Gutenberg

• Công cụ theo dõi ánh mắt (Eye-tracking tools): Cung cấp dữ liệu chính xác về cách người dùng nhìn và tương tác với giao diện, giúp xác định xem bố cục Gutenberg có hiệu quả hay không.

• Bản đồ nhiệt (Heatmaps) và bản đồ nhấp chuột (Clickmaps): Hiển thị các vùng được người dùng chú ý và nhấp chuột nhiều nhất, giúp đánh giá hiệu quả của việc đặt các yếu tố quan trọng theo mô hình Gutenberg.

• A/B testing: Cho phép thử nghiệm các bố cục khác nhau dựa trên mô hình Gutenberg và so sánh hiệu suất của chúng để tối ưu hóa trải nghiệm người dùng.

• Các plugin và framework hỗ trợ thiết kế theo lưới (grid-based design): Giúp tạo ra các cấu trúc trang linh hoạt và dễ dàng điều chỉnh theo các nguyên tắc của mô hình Gutenberg.

10. Ví Dụ Thực Tế Về Ứng Dụng Hiệu Quả Mô Hình Gutenberg

• Trang tin tức: Các trang tin tức thường đặt tiêu đề và nội dung chính ở vùng trên cùng bên trái và vùng trung tâm, trong khi các tin tức liên quan hoặc quảng cáo có thể nằm ở thanh bên (vùng mù quán tính hoặc bên phải).

• Trang blog: Tương tự trang tin tức, tiêu đề và nội dung bài viết được ưu tiên ở vùng trên cùng bên trái và trung tâm. Các nút chia sẻ hoặc thông tin tác giả có thể nằm ở vùng cuối cùng bên phải hoặc bên dưới nội dung.

• Trang sản phẩm: Hình ảnh sản phẩm nổi bật ở vùng trung tâm hoặc trên cùng bên trái, mô tả sản phẩm và giá ở vùng trung tâm theo luồng đọc, và nút "Thêm vào giỏ hàng" thường được đặt ở vùng dưới cùng bên phải.

• Trang chủ: Các trang chủ hiệu quả thường sử dụng vùng trên cùng bên trái cho logo và thông điệp chính, vùng trung tâm cho các nội dung nổi bật hoặc lời kêu gọi hành động chính, và vùng dưới cùng bên phải cho các CTA thứ yếu hoặc thông tin liên hệ.

​Mua Photoshop Bản Quyền Giá Rẻ

11. Kết luận

Mô hình Gutenberg tuy ra đời từ thời kỳ in ấn truyền thống, nhưng vẫn chứng minh được sức mạnh ứng dụng trong thiết kế UX/UI hiện đại. Việc hiểu và áp dụng sơ đồ này không chỉ giúp tăng hiệu quả giao tiếp thị giác mà còn nâng cao khả năng tương tác, giữ chân người dùng và tăng chuyển đổi.